ISL stands for Isolated Sludge Landfill, the west section of the post-industrial waste landfill complex on Zielona street, commonly referred to by residents of Bydgoszcz as the “Zielona” waste landfill complex. 4.8 hectares in area, the ISL was developed in 1991 with intent to receive sludge from all installations operated as part of the “ZACHEM” S.A. Chemical Plant. Originally, the ISL received sludge from the Central Waste Equalisation Tank only; in later years, once the successive Plant installation had been launched, it was also fed from the Central Wastewater Neutralisation Station.
Owing to its trademark footbridge, the ISL became a symbol for the “Zielona” waste landfill complex. Nonetheless, this does not mean that it constitutes the most hazardous section of the Plant.
The history of waste depositing and landfill use on the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant site can be traced back to the 1940s, originally tying in with manufacturing operations of the DAG Fabrik Bromberg. Post-World War II manufacturing and resultant waste depositing resumed in 1948.
The current zone of the “Zielona” waste landfill complex was originally an area of extracting a fluvioglacial natural resource, in all probability sand. A landfill gradually developed in the excavation pit.
The developed industrial waste landfill the ISL is currently part of is located in the south-eastern section of the “ZACHEM” S.A. Chemical Plant in Bydgoszcz on Zielona street, on land parcels numbered 9/107, 9/105, 9/103 in geodesic area No. 137. Due to its location on Zielona street, the entire landfill is customarily referred to as the “Zielona” landfill complex. The landfill proper occupies an approximate total area of 11 hectares, with a complex of three smaller separate sites: the reclaimed general waste landfill to the east, the (centrally located) reclaimed former incineration yard, and the Isolated Sludge Landfill western section.
 
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh5.googleusercontent.com/jUK3Y29IDAAcnBvTZ65Ns4flBLFo5Nkyx-DluYTT3P73d00kQEnDI8AD0LP8qnImB_jJQWpD76ugio9tvo-P2a9xB_Rl9D2wKvcEqJLC-uYfwsyP4Ks_zBkCF6dj1ADkYrwITJMugLwsv9QVuFWALQ" alt="Obraz zawierający mapa

Opis wygenerowany automatycznie" width="605" height="420">
<h6 style="text-align: center;" align="CENTER">Location sketch for the Isolated Sludge Landfill against the “Zielona” waste landfill complex backdrop (to a drawing by Pietrucin, 2015)</h6>
Developed between 1987 and 1991, the Isolated Sludge Landfill (ISL) was located on what is the “Zielona” industrial waste landfill today, west of the incineration yard, and partly on the former excavation pit site (for a detailed description, see Point of Interest No. 3 of the Educational Virtual Tour). 4.8 hectares in area, the ISL was designed to accommodate 188,000 m3 of waste. The Isolated Sludge Landfill site bottom was insulated with two layers of PVC film and fitted with a drainage system, an observation (monitoring) network designed and constructed for the facility as well. The network comprised 11 piezometers – small-size diameter test holes; 168 mm in diameter each, they are still in use today to monitor the water table and collect water samples for quality testing. The piezometer grid designed to monitor the hydrogeochemical condition of Quaternary groundwater currently (2023) consists of piezometers marked “P” (P17, P18, P19, P20 and P21) or “Pz” (Pz1, Pz2, Pz3, Pz4, Pz5, Pz6, Pz7, Pz9, Pz12 and Pz13). All are located along the “Zielona” complex perimeter.
From the day construction works on the Isolated Sludge Landfill (ISL) had ended, the site began receiving sludge from the Central Waste Equalisation Tank (CWET).
Seven hectares in area, the Central Waste Equalisation Tank (CWET) was built in 1977. The Tank was used to deposit – or, in all actuality, equalise – all sludge generated in the process of mixing waste originating from the entire Chemical Plant area. The CWE Tank was duly encircled with a drainage system. While mostly filled with sludge in its regular condition, the Tank was unfit to receive any sludge over the years 1986-1987 because of a major malfunction. Consequently, all industrial wastewater was fed into an open ditch, the point of direct discharge into the River Vistula the next stop. In all probability, that major glitch had ended up highlighting the need to construct an auxiliary post-industrial sludge waste landfill the aforesaid ISL ultimately became.
Once the Bydgoszcz Chemical Plant had opened its Central Wastewater Neutralisation Station (CWNS), sludge was pumped directly to the ISL; once the sludge dewatering centrifuge was in place, the Plant began transporting sludge by road, the pumping process abandoned altogether.
While there is no detailed data available to describe the operating period of the wastewater pre-treatment plant, i.e. the Central Waste Equalisation Tank (CWET), Environmental Protection Department staff of the “ZACHEM” S.A. Chemical Plant did mention the “no longer existing (…) Central Waste Equalisation Tank (CWET)” at the 2005 Contemporary Hydrogeological Issues scientific conference, and specifically in the guidebook for the “Hydrogeology of the Kujawy and Lower Powiśle Region” field session.

ISO to skrót nazwy Izolowanego Składowiska Osadów, które stanowi zachodnią część kompleksu składowisk odpadów przemysłowych przy ulicy Zielonej, zwyczajowo nazywanego w Bydgoszczy kompleksem składowisk odpadów „Zielona”. Składowisko ISO, o powierzchni 4,8 hektara, zostało wybudowane w roku 1991 i było przeznaczone do przyjęcia osadów pochodzących ze wszystkich instalacji funkcjonujących na terenie Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. Początkowo ISO przyjmowało osady pochodzące z Centralnego Zbiornika Uśredniania Ścieków, a w następnych latach, po uruchomieniu kolejnej instalacji zakładowej, z Centralnej Stacji Neutralizacji Ścieków.
Składowisko ISO ze względu na charakterystyczny pomost stało się symbolem kompleksu składowisk odpadów „Zielona”. Nie oznacza to jednak, że ze środowiskowego punktu widzenia, stanowi ono najniebezpieczniejszy element Zakładu.
Historia deponowania odpadów i eksploatacji składowisk na obszarze dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. sięga lat 40. XX wieku. Początkowo związana była z produkcją DAG Fabrik Bromberg. Produkcję, a co za tym idzie i deponowanie odpadów, po II wojnie światowej wznowiono w roku 1948. 
Początkowo, aktualna strefa kompleksu składowisk odpadów „Zielona”, była obszarem wydobycia surowca mineralnego o genezie fluwioglacjalnej, prawdopodobnie piasku. W wyrobisku poeksploatacyjnym powstało składowisko. 
Utworzone składowisko odpadów przemysłowych, którego częścią jest obecnie ISO, położone jest w południowo-wschodniej części Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. w Bydgoszczy S.A. przy ul. Zielonej, na działkach o numerach ewidencyjnych 9/107, 9/105, 9/103, w obrębie geodezyjnym 137. W związku z położeniem składowiska przy ulicy o nazwie Zielona, zwyczajowo nazywane jest kompleksem składowisk odpadów „Zielona”. Samo składowisko zajmuje łącznie powierzchnię około 11 ha i stanowi kompleks 3 mniejszych odrębnych obiektów: we wschodniej części jest to zrekultywowane składowisko ogólnozakładowe, część centralna to dawny zrekultywowany plac spalań, a część zachodnia kompleksu stanowi Izolowane Składowisko Osadów. 
 
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh5.googleusercontent.com/jUK3Y29IDAAcnBvTZ65Ns4flBLFo5Nkyx-DluYTT3P73d00kQEnDI8AD0LP8qnImB_jJQWpD76ugio9tvo-P2a9xB_Rl9D2wKvcEqJLC-uYfwsyP4Ks_zBkCF6dj1ADkYrwITJMugLwsv9QVuFWALQ" alt="Obraz zawierający mapa

Opis wygenerowany automatycznie" width="605" height="420">
<h6 style="text-align: center;">Szkic lokalizacyjny Izolowanego Składowiska Osadów na tle kompleksu składowisk odpadów „Zielona” (wg Pietrucin, 2015)</h6>
Izolowane Składowisko Osadów (ISO) wybudowano w latach 1987-1991. Ulokowano je w granicach aktualnego kompleksu składowisk odpadów przemysłowych „Zielona”, na zachód od placu spalań, a częściowo na terenie dawnego wyrobiska (szczegółowy opis w punkcie 3 ścieżki edukacyjnej). Obiekt ISO o powierzchni 4,8 ha zaprojektowano na przyjęcie odpadów o objętości 188 tys. m3. Składowisko ISO posiadało izolację spągu złożoną z dwóch warstw folii PCV oraz drenaż. Dla obiektu tego zaprojektowano i wykonano również sieć obserwacyjną (monitoringową). Sieć ta złożona była z 11 piezometrów, czyli małośrednicowych otworów badawczych. Piezometry miały średnicę 168 mm i do dzisiaj służą do obserwacji poziomu zwierciadła wody i poboru próbek wody do badań jakości. Sieć piezometrów, która została zaprojektowana dla monitorowania stanu hydrogeochemicznego czwartorzędowych wód podziemnych, aktualnie (2023 r.) obejmuje piezometry o numerach P (P17, P18, P19, P20 oraz P21) oraz o numerach Pz (Pz1, Pz2, Pz3, Pz4, Pz5, Pz6, Pz7, Pz9, Pz12 oraz Pz13). Piezometry są zlokalizowane na obrysie kompleksu składowisk odpadów „Zielona”.
Od zakończenia w 1992 r. budowy Izolowanego Składowiska Osadów (ISO), składowisko to przyjmowało osady z Centralnego Zbiornika Uśredniania Ścieków (CZU). 
Centralny Zbiornik Uśredniania Ścieków (CZU) wybudowano w roku 1977. Zajmował on powierzchnię 7,0 ha. W zbiorniku tym deponowano, a właściwie uśredniano, wszelkie osady powstałe w wyniku mieszania ścieków pochodzących z całego obszaru Zakładów Chemicznych. Zbiornik CZU został otoczony drenażem. Centralny Zbiornik Uśredniania Ścieków w znacznej części był zawsze wypełniony osadami, natomiast w latach 1986-1987, w skutek poważnej awarii, zbiornik nie przyjmował osadów. W konsekwencji tego zdarzenia wszystkie ścieki zakładowe prowadzone były otwartym rowem bezpośrednio do miejsca zrzutu do Wisły. Prawdopodobnie awaria ta wskazała na potrzebę budowy dodatkowego składowiska przejmującego pozostałości pościekowe, jakim ostatecznie stało się omawiane powyżej ISO.
Po uruchomieniu Centralnej Stacji Neutralizacji Ścieków (CSN) w bydgoskich Zakładach Chemicznych osady przetłaczano bezpośrednio do ISO, a po wprowadzeniu procesu odwirowania osadów przewożono je samochodami; procesu pompowania osadów zaprzestano. 
Brak jest szczegółowych danych opisujących czas funkcjonowania samej podczyszczalni ścieków, czyli Centralnego Zbiornika Uśredniania Ścieków (CZU), wiadomo jednak, że już w roku 2005 podczas konferencji naukowej Współczesne Problemy Hydrogeologii, w przewodniku sesji terenowej „Hydrogeologia Kujaw i Dolnego Powiśla” pracownicy Wydziału Ochrony Środowiska Z.Ch. „ZACHEM” wspominają o „nieistniejącym (...) Centralnym Zbiorniku Uśredniania Ścieków (CZU)”.

ISL – ISOLATED SLUDGE LANDFILL

ISO – IZOLOWANE SKŁADOWISKO OSADÓW

Over the years 1960-1975, a derelict sand mining pit was used as a landfill for hazardous waste, mainly phenolic pitch residues, “Rezokol” glue containing post-phenolic sodium sulphite, dye production waste and dye intermediates. Today, it constitutes the central section of the “Zielona” landfill complex. An estimated 82,000 tonnes of waste have been deposited on a site approximately 4 hectares in size. Coupled with disorderly waste depositing, the lack of any kind of landfill structuring plan made it difficult to identify separate occurrence areas for different waste types. Archival data allowed the presence of tarry residues, mazut and production residue tar to be identified on the bottom of the landfill. The north-western section of the former pit is filled with dyes, post-phenolic sulphite, rags and waste paper, construction debris filling the central and east sections.
The derelict pit continued to be filled until the day the hazardous waste landfill on Lisia street was opened for use, and the post-phenolic sodium sulphite utilising technology introduced.
Over the years 1984-1994, the former hazardous waste landfill was converted into an incineration yard for non-hazardous waste and special-purpose production hazardous waste (such as waste nitro compounds), and a burn site for rubber-coated appliances and fittings. The yard was duly liquidated for reasons of missing substrate insulation and leachate drainage, and – primarily – the lack of air pollution preventive measures.
The overall thickness of the waste layer deposited at the “Zielona” landfill on the former pit site has been estimated at approximately 15 m. Waste deposited on-site included hazardous waste, non-hazardous waste and inert waste. After the landfill had been formally shut down, non-hazardous waste was deposited in peripheral site sections in a disorganised manner, all matter backfilled with debris.
On-site studies of the soil-and-aquatic environment suggest that the central section of the “Zielona” waste landfill complex, substrate included, is indeed the most heavily contaminated area.
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh5.googleusercontent.com/9QzVIEycdCV35JwGmrdfv42zKOOTTKAZ2k-2bWMfryncN8JqYQFEbqOrHsDtigkUtlvbFd12r5c-7SS6omjGlqT89fVBFNSv1NCUqYUzQIIWnrcee8mzvA_8uORt0T_xVG2VDQGZUpOiNuXVOpk_7ONZyn-9s1mNNZD7cwLkbC3jcUu-FbVOHx_NxyAiJHxqUNWnrM7ggg" width="605" height="542">
<h6 align="CENTER">Location sketch for the “Zielona” waste landfill complex (to a drawing by Pietrucin, 2015)</h6>
Over the years 1987-1991, an Isolated Sludge Landfill was developed west of the incineration area, partly on site of the former sand pit (for a detailed description, see Point of Interest No. 2 of the Educational Virtual Tour).
Works to build a general-purpose non-hazardous waste dump east of the incineration yard began in 1989. The area between Zielona and Wypaleniska streets (1.3 hectares in size) was adapted for new purposes by developing a drainage basin beneath the landfill bottom, at an elevation of 58 m ASL.
Archival data suggests that the new non-hazardous waste landfill with a capacity of 65,000 m3 was overfilled by the year 2000, waste deposits reaching 3 m AGL.
Given the dump overfill condition, a decision was made to recultivate it. In all probability, all production waste other than non-hazardous deposited at the site was mixed with less voluminous waste from semi-technical production, and from two waste incineration stations. Chemical analysis results for on-site soil and groundwater point to trace presence of substances associated with waste generated in fungicidal compound (chlorophenol) production, and by heat exchangers and/or raw material (glycol) residue. Under another potential scenario, some of the waste stored at the landfill could have been owned by entities other than the “ZACHEM” S.A. Chemical Plant or its legal predecessors.
According to a due diligence* report commissioned for the “Ciech” S.A. Group in 2006, the majority of all waste – post-phenolic sodium sulphite, dye production waste, dye intermediates and limestone grit – had been transported off the landfill as part of an effort to recultivate the central section of the “Zielona” waste landfill complex and its former incineration yard.
<h6 style="text-align: center;">WASTE INVENTORY FOR THE “ZIELONA” LANDFILL according to the DUE DILIGENCE REPORT (2006)</h6>
<table style="border-collapse: collapse; width: 605px; border-spacing: 0px; border: 1px solid rgb(0, 0, 0); margin-left: auto; margin-right: auto;" border="1" width="605" frame="HSIDES" rules="ROWS" cellspacing="0" cellpadding="7"><colgroup><col width="12"> <col width="417"> <col width="133"> </colgroup>
<tbody>
<tr valign="TOP">
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" colspan="2" width="443">
Type of waste
</td>
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" width="133">
Waste volume [Mg]
</td>
</tr>
<tr valign="TOP">
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" width="12">
1.
</td>
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" width="417">
Post-phenolic sodium sulphite
</td>
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" width="133">
51,400
</td>
</tr>
<tr valign="TOP">
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" width="12">
2.
</td>
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" width="417">
Post-phenolic pitch
</td>
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" width="133">
2,300
</td>
</tr>
<tr valign="TOP">
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" width="12">
3.
</td>
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" width="417">
Dye production waste and dye intermediates
</td>
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" width="133">
19,600
</td>
</tr>
<tr valign="TOP">
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" width="12">
4.
</td>
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" width="417">
Limestone grit
</td>
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" width="133">
3,200
</td>
</tr>
<tr valign="TOP">
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" colspan="2" width="443">
TOTAL:
</td>
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" width="133">
76,500
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<h6 style="text-align: center;" align="LEFT">*A due diligence audit is a comprehensive examination of the condition of an enterprise, generally commissioned by a third-party investor interested in purchasing a business and thus in checking whether the offer is truly favourable. The audit extends to the whole enterprise with a view to provide a holistic picture of the same. It is carried out by external specialists.</h6>
Having purchased a part of the “ZACHEM” S.A. Chemical Plant site, the “Ciech” S.A. Group proceeded to liquidate heavily contaminated land, and eliminate 19,000 Mg of chlorophenols in the vicinity of the “Zielona” waste landfill complex. Ex situ remediation was duly carried out along the south-western section of the “Zielona” waste landfill complex, the exercise involving treatment of all soil excavated outside the waste area.

W latach 1960-1975 jako składowisko odpadów niebezpiecznych, głównie paku pofenolowego z produkcji fenolu oraz kleju Rezokol, w skład którego wchodził pofenolowy siarczyn sodowy, a także odpady z produkcji barwników i półproduktów barwnikarskich, wykorzystywano nieczynne wyrobisko eksploatacji piasku. Aktualnie jest to część centralna kompleksu składowisk odpadów „Zielona”. Szacuje się, iż na powierzchni około 4 ha zdeponowano 82 tysiące ton odpadów. Ze względu na brak planu konstrukcji składowiska i bezładne składowanie odpadów trudno wydzielić odrębne rejony występowania poszczególnych typów odpadów. Na podstawie danych archiwalnych stwierdzono w spągu składowiska odpady smoliste, mazut oraz smoły poprodukcyjne. Obszar północno-zachodni dawnego wyrobiska wypełniony jest barwnikami, siarczynem pofenolowym oraz szmatami i papierem. Część centralną i wschodnią wypełnia gruz budowlany. 
Wypełnianie wyeksploatowanego wyrobiska odbywało się do czasu oddania do użytku składowiska odpadów niebezpiecznych przy ul. Lisiej oraz do czasu wdrożenia technologii zagospodarowania pofenolowego siarczynu sodowego.
W latach 1984-1994 dotychczasowe składowisko odpadów niebezpiecznych przekształcono w plac spalań odpadów innych niż niebezpieczne, niebezpiecznych z produkcji specjalnych (odpadowe nitrozwiązki) oraz miejsce wypalania urządzeń i armatury wygumowanej. W związku z brakiem izolacji podłoża, drenażu odcieków, a przede wszystkim brakiem zabezpieczeń chroniących powietrze przed emisją zanieczyszczeń, plac spalań został zlikwidowany. 
Szacuje się, że łączna miąższość zdeponowanych odpadów na składowisku „Zielona”, w miejscu byłego wyrobiska osiągnęła około 15 m. Składowane tam odpady stanowiły następujące grupy: odpady niebezpieczne, inne niż niebezpieczne oraz obojętne. Po formalnym zamknięciu składowiska odpady inne niż niebezpieczne deponowano na obrzeżach terenu w sposób niezorganizowany. Materiał ten zasypywano gruntem. 
Prowadzone na przedmiotowym obiekcie badania środowiska gruntowo-wodnego wskazują, iż właśnie to centralna część kompleksu składowisk odpadów „Zielona” wraz z podłożem stanowią strefę najbardziej skażoną.
 
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh5.googleusercontent.com/9QzVIEycdCV35JwGmrdfv42zKOOTTKAZ2k-2bWMfryncN8JqYQFEbqOrHsDtigkUtlvbFd12r5c-7SS6omjGlqT89fVBFNSv1NCUqYUzQIIWnrcee8mzvA_8uORt0T_xVG2VDQGZUpOiNuXVOpk_7ONZyn-9s1mNNZD7cwLkbC3jcUu-FbVOHx_NxyAiJHxqUNWnrM7ggg" width="605" height="542">
<h6 style="text-align: center;">Szkic lokalizacyjny kompleksu składowisk odpadów „Zielona” (wg Pietrucin, 2015)</h6>
 
W latach 1987-1991 na zachód od placu spalań, a częściowo na terenie dawnego wyrobiska wybudowano Izolowane Składowisko Osadów (ISO) (szczegółowy opis: punkt nr 2 ścieżki edukacyjnej). 
W roku 1989, na wschód od placu spalań, zapoczątkowano budowę ogólnozakładowego składowiska odpadów innych niż niebezpieczne. Teren pomiędzy ul. Zieloną a ul. Wypaleniska, o powierzchni 1,3 ha zaadaptowano do nowej funkcji poprzez konstrukcję drenażu poniżej dna składowiska na rzędnej 58 m n.p.m. 
Dane archiwalne wskazują, że do roku 2000 nowe składowisko odpadów innych niż niebezpieczne, o pojemności 65 tysięcy m3 zostało przepełnione. Odpady zalegały 3 m powyżej powierzchni terenu. 
Stan zapełnienia składowiska spowodował, że została podjęta decyzja o jego rekultywacji. Wszystkie odpady produkcyjne, inne niż niebezpieczne, deponowane na składowisku, były prawdopodobnie zmieszane z mniej licznymi odpadami z produkcji w skali półtechnicznej i z dwóch stanowisk spalania odpadów. Wyniki analiz chemicznych gruntu i wód podziemnych w rejonie przedmiotowego składowiska wskazują na śladową obecność substancji związanych z odpadami pochodzącymi z produkcji związków grzybobójczych (chlorofenole) i z wymienników ciepła lub odpadów surowców (glikole). Dopuszcza się także możliwość, iż niektóre odpady składowane w obrębie tego składowiska były własnością innych podmiotów niż Zakłady Chemiczne „ZACHEM” S.A. i jego prawni poprzednicy.
Wykonany w 2006 roku dla Grupy Ciech S.A. raport due diligence* wskazuje, że w ramach rekultywacji centralnej części kompleksu składowisk odpadów „Zielona”, gdzie znajdował się niegdyś plac spalań, wywieziono ze składowiska większość odpadów, pofenolowy siarczyn sodowy, odpady z produkcji barwników i półprodukty barwnikarskie oraz grys wapienny.
 
<h4 dir="ltr" style="text-align: center;">INWENTARYZACJA ODPADÓW NA SKŁADOWISKU „ZIELONA” wg RAPORTU DUE DILIGENCE (2006)</h4>
<div dir="ltr" align="left">
<table style="border-collapse: collapse; border: 1px solid rgb(0, 0, 0); margin-left: auto; margin-right: auto;" border="1"><colgroup><col width="26"><col width="431"><col width="147"></colgroup>
<tbody>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;" colspan="2">
Rodzaj odpadu
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;">
Ilość odpadu [Mg]
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;">
1.
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;">
Pofenolowy siarczyn sodowy
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;">
51 400
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;">
2.
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;">
Pak pofenolowy
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;">
2 300
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;">
3.
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;">
Odpady z produkcji barwników i półprodukty barwnikarskie
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;">
19 600
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;">
4.
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;">
Grys wapienny
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;">
3 200
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;" colspan="2">
RAZEM:
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0); border-width: 1px;">
76 500
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
</div>
<h6 style="text-align: center;">* Due diligence to kompleksowe badanie kondycji przedsiębiorstwa, które z reguły zlecane jest przez zewnętrznego inwestora, zainteresowanego kupnem firmy. Chce on sprawdzić, czy oferta jest rzeczywiście korzystna. Kontrola obejmuje całe przedsiębiorstwo, dając całościowy obraz firmy. Wykonują ją zewnętrzni specjaliści.</h6>
 
Grupa Ciech S.A. po zakupie części obszaru Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. podjęła się likwidacji silnie zanieczyszczonych gruntów oraz eliminacji chlorofenoli w ilości 19 000 Mg w rejonie kompleksu składowisk odpadów „Zielona”. Wzdłuż południowo-zachodniej części kompleksu składowisk odpadów „Zielona” wykonano remediację ex situ, tj. polegającą na oczyszczeniu wydobytego gruntu poza rejonem występowania zanieczyszczeń.
<h4 dir="ltr">spąg – (pojęcie geologiczne) dolna powierzchnia warstwy skalnej lub pokładu</h4>

“ZIELONA” INDUSTRIAL WASTE LANDFILL

SKŁADOWISKO ODPADÓW PRZEMYSŁOWYCH „ZIELONA” 

Leaving the site of the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant by symbolically passing through one of the exit gates does not necessarily mean that the Plant’s impact on the land-and-aquatic environment also observes formal or ownership boundaries. The mere presence of surface fencing or gates is regrettably not tantamount to the obstruction to the flow of water, or any substance dissolved therein. Pollutants infiltrating the environment in the vicinity of the “Zielona” waste landfill are freely transported in the overall direction of Łęgnowo, Plątnowo and the River Vistula River – main drainage basin for the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant site. The geological structure and related hydrogeological conditions are key to determining the contaminated groundwater’s flow direction and migration.
The geological structure of the small-size area of the “Zielona” industrial waste landfill complex differs from the geological structure schema of the entire “ZACHEM” S.A. Chemical Plant: deep within the Plant’s bedrock lies a sand-and-gravel formation layer several metres thick, with a subsoil complex of glacial till and loamy sands. The glacial till / sandy loam / loamy sand layer with minuscule sand interbedding forms a geological complex, layer thickness ranging from over ten to several dozen metres. The ceiling of said layer in the immediate vicinity of the “Zielona” landfill complex reaches an elevation of 48.0÷55.1 m ASL, or 7.8÷14.7 m above landfill subsoil. Nonetheless, that self-same layer occasionally rises well-nigh to the surface. An analysis of the geological structure north-east of the “Zielona” landfill complex in the direction of the River Vistula proves that poorly permeable formations occur in the form of light-grey silts at a depth of 8.0÷18 m below ground level, the glacial till layer ebbing, as shown in the geological cross-section below.
A layer of fine and medium sands of fluvioglacial origin and sand-and-gravel deposits rests upon an unbroken, poorly permeable layer of glacial till, sandy loam and loamy sands, with minuscule sand interbedding (except areas of the layer reaching the surface). This layer is present on the surface, barring areas which had undergone heavy anthropogenic change – waste, industrial waste included, deposited directly on land surface. In the subsoil of the “Zielona” waste landfill complex, the ceiling of aforesaid sandy formations was identified at a depth of 5.5÷7 m below ground level. One would be hard-pressed to clearly delineate the local periphery between waste and primary Quaternary sediments, given the liquid waste deposits infiltrating deep into the landfill, and contaminants leached along with water permeating the dump.
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh3.googleusercontent.com/MDIPgeflPR1d1oUrQTAOezqhWzvhHt2BQXtAyXrvQjwA_LYzvN8k12DfnG1EA0t0R7wBmMZQNXdMvyv8JRWZoPhFozOjG-g-nB4O--e0o9vFzggpc4BK2PUB--2skDYJDpd5-BgK1A_tQ2tyMVqJhg" width="605" height="348">
<h6 style="text-align: center;">ogical cross-section in the “Zielona” waste landfill complex area, including the primary range of the polluted groundwater plume (to a graph by Pietrucin, 2015, based on Narwojsz, 1989) 1 – sand, 2 – loam, 3 – silts and sludges, 4 – range of the polluted groundwater plume, 5 - piezometer</h6>
Waste found in the “Zielona” waste landfill complex is on average several dozen years old. Throughout the period, chiefly as a result of soil-infiltrating precipitation, the boundary between the true primary soil and actual waste deposits was blurred, all matter mixed. Geologically speaking, the youngest sediments have as a result been redefined to include anthropogenic deposits comprising waste layers of considerable vertical and horizontal variability, present across most of the surface of the “Zielona” landfill complex. Types of waste deposited at the complex are a direct derivative of the types of production engaged in during the different periods of Chemical Plant operation. Industrial production waste aside, identified matter included post-demolition construction debris and bricks, sandy and loamy interbedding, and concrete slabs delineating technological lanes across the landfill. The land is covered with a top layer of sand, securing, as it were, the “Zielona” landfill complex surface. The top layer further includes bulk and big-bag packaged waste.
The intricate geological structure of the “Zielona” waste landfill complex, tying in with manifold interbedding and inserts of formations with extreme filtration properties – permeable and poorly permeable alike – bears direct influence on hydrogeological conditions, specifically the below-surface groundwater flow, and its capacity for long-range transportation of chemical substance compounds polluting the environment.
In the “Zielona” waste landfill complex area, a Quaternary aquifer has been identified in fluvioglacial fine and medium sands and gravels. The permeable formation layer ties in with a lowering of the poorly permeable formation ceiling. The local water table is unrestricted, flow directions determined by the morphology of the substrate glacial till ceiling. In general, water tends to flow north-east. The aquifer of the “Zielona” waste landfill complex area is approximately several metres thick, the permeability coefficient for saturation zone sands reaching 4.0×10-5÷1.69×10-4 m/s.
A barrier intake and anti-filtration screen located north-east of the landfill were recognised as objects interfering with the natural groundwater flow direction in the “Zielona” waste landfill complex area in the 1990s. All that remains in 2023 includes an ineffective anti-filtration screen, and activities altering hydrodynamic conditions in the aquifer as a result of ongoing soil-and-aquatic environment remediation in the landfill’s impact zone.
 
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh5.googleusercontent.com/liOoXGws62oE9fB9xSLHOcKrRsdwWYeco_zJeiJf9h3ma_u31pcLLHpnre0dJW10NmLsgoX7sWgBafJfUV_uIzObkRPXSgGxbyUlIfP8qqa1dHatfg7i7BdWE3fuJZo3VfoCHZFxqd53wgaqbdJ1Kw" width="605" height="542">
<h6 style="text-align: center;">S Location sketch for the watertight wall at the “Zielona” waste landfill complex (to a drawing by Pietrucin, 2015) (REPEAT THE FIGURE FROM POINT OF INTEREST 3)</h6>

Opuszczenie obszaru dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. symbolicznie zobrazowane przejściem przez jedną z zakładowych bram wyjazdowych wcale nie oznacza, że oddziaływanie tych zakładów na środowisko gruntowo-wodne również dotrzymuje granic formalnych i własnościowych. Niestety obecność ogrodzenia i bramy na powierzchni terenu wcale nie oznacza zatrzymania przepływu wód i substancji w niej rozpuszczonych. Zanieczyszczenia przedostające się do środowiska w rejonie składowiska „Zielona” swobodnie transportowane są dalej w kierunku Łęgnowa i Plątnowa i w kierunku Wisły, która jest główną bazą drenażu wód obszaru, gdzie zlokalizowane są dawne Zakłady Chemiczne „ZACHEM” S.A. Budowa geologiczna i wynikające z niej warunki hydrogeologiczne są głównymi czynnikami decydującymi o kierunku i sposobie migracji zanieczyszczonych wód podziemnych. 
Budowa geologiczna niewielkiej obszarowo strefy kompleksu składowisk odpadów przemysłowych „Zielona” różni się od schematu budowy geologicznej całych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. W podłożu zakładów zalega bowiem kilkumetrowa warstwa utworów piaszczysto-żwirowych podścielona kompleksem glin zwałowych i piasków gliniastych. Warstwa glin zwałowych, glin piaszczystych i piasków gliniastych z drobnymi przewarstwieniami piasku stanowią kompleks geologiczny o miąższości kilkanaście do kilkadziesiąt metrów. Strop omawianej warstwy akurat w bezpośrednim sąsiedztwie kompleksu składowisk odpadów „Zielona” sięga rzędnej 48,0÷55,1 m n.p.m., co oznacza 7,8÷14,7 m p.p.t. podłoża składowiska. Zdarza się jednak, że warstwa ta, choć lokalnie, to występuje niemal na powierzchni terenu. Analizując budowę geologiczną w kierunku północno-wschodnim od kompleksu składowisk odpadów „Zielona” ku Wiśle, utwory słabo przepuszczalne występują w formie jasnoszarych iłów trzeciorzędowych na głębokości 8,0÷18 m p.p.t., a warstwa glin zwałowych zanika, co jest widoczne na poniższym przekroju geologicznym.
Powyżej ciągłej warstwy słabo przepuszczalnej glin zwałowych, glin piaszczystych i piasków gliniastych z drobnymi przewarstwieniami piasku (za wyjątkiem stref, w których ta warstwa sięga powierzchni terenu), zalega warstwa piasków drobno- i średnioziarnistych o pochodzeniu fluwioglacjalnym oraz osadów piaszczysto-żwirowych. Warstwa ta zalega na powierzchni za wyjątkiem obszarów silnie przeobrażonych antropogenicznie, gdzie bezpośrednio na powierzchni terenu zostały zdeponowane odpady, w tym odpady przemysłowe. W podłożu kompleksu składowisk odpadów „Zielona” strop omawianych utworów piaszczystych rozpoznano na głębokości 5,5÷7 m p.p.t. Lokalnie trudno jednoznacznie wyznaczyć granicę pomiędzy odpadami i pierwotnymi osadami czwartorzędowymi, ze względu na przenikanie deponowanych odpadów o charakterze płynnym w głąb składowiska, jak również wymywanie zanieczyszczeń wraz z wodami infiltrującymi przez składowisko. 
 
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh3.googleusercontent.com/MDIPgeflPR1d1oUrQTAOezqhWzvhHt2BQXtAyXrvQjwA_LYzvN8k12DfnG1EA0t0R7wBmMZQNXdMvyv8JRWZoPhFozOjG-g-nB4O--e0o9vFzggpc4BK2PUB--2skDYJDpd5-BgK1A_tQ2tyMVqJhg" width="605" height="348">
<h6 dir="ltr" style="text-align: center;">Przekrój geologiczny w rejonie kompleksu składowisk odpadów „Zielona” wraz z pierwotnym zasięgiem chmury zanieczyszczonych wód podziemnych (wg Pietrucin, 2015 na podstawie Narwojsz, 1989)</h6>
<h6 dir="ltr" style="text-align: center;">1 – piasek, 2 – glina, 3 – iły i mułki, 4 – zasięg chmury zanieczyszczonych wód podziemnych, 5 - piezometr</h6>
 
Odpady zalegające w kompleksie składowisk odpadów „Zielona” mają wiek średnio kilkudziesięciu lat. W okresie tym, głównie na skutek przesiąkania opadów atmosferycznych do warstwy gruntowej, doszło do rozmycia granicy między rzeczywistym gruntem pierwotnym, a faktycznie składowanymi odpadami. Materiał ten uległ wymieszaniu. W związku z tym, z geologicznego punktu widzenia, do osadów najmłodszych zaliczono osady antropogeniczne stanowiące warstwy odpadów o dużej zmienności w pionie i w poziomie, które zalegają na większości powierzchni kompleksu składowisk odpadów „Zielona”. Typy odpadów zdeponowanych w kompleksie bezpośrednio zależą od rodzaju produkcji prowadzonej w poszczególnych okresach funkcjonowania Zakładów Chemicznych. Prócz odpadów produkcyjnych rozpoznano odpady gruzu budowlanego i cegieł pochodzące z prac rozbiórkowych, przewarstwienia piasku i glin, jak również płyty betonowe stanowiące drogi technologiczne składowiska. Na powierzchni terenu występuje warstwa piasku, która stanowi zabezpieczenie powierzchni składowiska odpadów przemysłowych „Zielona”. Na powierzchni składowiska „Zielona” widoczne są również odpady luzem oraz w opakowaniach typu big-bag.
Skomplikowana budowa geologiczna rejonu kompleksu składowisk odpadów „Zielona”, związana z licznymi przewarstwieniami i wkładkami utworów o skrajnych cechach filtracyjnych, czyli utworów przepuszczalnych i słabo przepuszczalnych, ma bezpośredni wpływ na warunki hydrogeologiczne. Mowa tu o sposobie, w jaki płynie woda podziemna poniżej powierzchni terenu, a następnie w jaki sposób może transportować na znaczne odległości cząsteczki substancji chemicznych, zanieczyszczających środowisko.
W rejonie kompleksu składowisk odpadów przemysłowych „Zielona” stwierdzono występowanie czwartorzędowego piętra wodonośnego we fluwioglacjalnych piaskach drobno- i średnioziarnistych oraz żwirach. Warstwa utworów przepuszczalnych związana jest z obniżeniem stropu utworów słaboprzepuszczalnych. Zwierciadło wód podziemnych ma tu charakter swobodny, a kierunki przepływu są determinowane poprzez morfologię stropu podścielających glin zwałowych. Generalny kierunek przepływu wód odbywa się w kierunku północno-wschodnim. Miąższość warstwy wodonośnej w rejonie składowiska „Zielona” wynosi około kilka metrów, zaś współczynnik filtracji piasków strefy saturacji wynosi 4,0×10-5÷1,69×10-4 m/s.
Elementami zaburzającymi naturalne kierunki przepływu wód podziemnych w rejonie kompleksu składowisk odpadów „Zielona” były w latach 90. ubiegłego wieku: ujęcie barierowe oraz przesłona przeciwfiltracyjna zlokalizowane w północno-wschodnim kierunku od składowiska. Aktualnie, w roku 2023, pozostała jedynie nieskuteczna przesłona przeciwfiltracyjna oraz działania zmieniające warunki hydrodynamiczne w warstwie wodonośnej na skutek prowadzonego procesu remediacji środowiska gruntowo-wodnego w obszarze wpływu kompleksu składowisk.
 
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh5.googleusercontent.com/liOoXGws62oE9fB9xSLHOcKrRsdwWYeco_zJeiJf9h3ma_u31pcLLHpnre0dJW10NmLsgoX7sWgBafJfUV_uIzObkRPXSgGxbyUlIfP8qqa1dHatfg7i7BdWE3fuJZo3VfoCHZFxqd53wgaqbdJ1Kw" width="605" height="542">
<h6 dir="ltr" style="text-align: center;">Szkic lokalizacyjny ścianki szczelnej w stosunku do kompleksu składowisk odpadów „Zielona” (wg Pietrucin, 2015)</h6>

GEOLOGICAL STRUCTURE OF THE “ZIELONA” INDUSTRIAL WASTE LANDFILL AREA

BUDOWA GEOLOGICZNA REJONU KOMPLEKSU SKŁADOWISK ODPADÓW „ZIELONA”

Defining the reach of a polluted groundwater plume remains the quintessential issue when assessing contamination levels in any soil-and-aquatic environment. Pollutants migrating within an aquifer is a spatial phenomenon, basic field studies pointing to considerable differentiation, i.e. the heterogenic nature of a pollution plume.
A polluted groundwater plume begins forming once contamination exits the source, or cluster. The plume can spread vertically, horizontally and laterally across the entire aquifer, benefitting from infiltration, migration, water exchange between layers, and interaction with surface waters. The local pollutant transportation flow is determined by the distribution of pressure, or local hydrological conditions – in terms of regional consequences, the direction of contaminant flow is adapted to that prevalent in the region, determined in turn by the local drainage basin.
Any analysis of pollution levels for Quaternary groundwaters in the “Zielona” waste landfill complex area, interpretation of polluted water migration flows included, has to reference values and properties of the hydrogeochemical background identified for the entire site of the “ZACHEM” Chemical Plant in Bydgoszcz. The background bases on hydrogeochemical studies (Pietrucin 2015) and water samplings in intake zone “S” and the related monitoring grid. Potable water intake “S” is located in the south-western section of the Plant, on the inflow of clean, unpolluted Quaternary groundwaters. The chemical composition of intake water is stable, the intake regularly inspected by the Municipal Sanitary-and-Epidemiological Station in Bydgoszcz, the water itself drinkable without need to treat for iron or manganese.
Uncontaminated groundwater of the Quaternary aquifer throughout the site of the former “ZACHEM” Chemical Plant in Bydgoszcz is of hydrogeochemical type Ca-HCO3, water mineralisation ranging from 242 to 406 mg/L, the arithmetic mean reaching 353 mg/L. The dominant ion concentration rate has been confirmed at 42 do 79 mg/L and 165 to 254 mg/L for calcium and bicarbonates, respectively. Iron and manganese concentration rates remain below 0.1 mg/L, albeit geogenically determined values for both elements in the Kujawy region Quaternary groundwaters are generally elevated. The water reaction is slightly alkaline (pH values ranging from 7.72 to 8.25), eH values ranging from +61 to +232 mV following hydrogen probe reduction.
The pollution plume delineated for the “Zielona” waste landfill complex area is highly complex in structure, comprising both organic and inorganic pollutant components. Yet a tentative analysis of the degree of inorganic (chiefly chloride-related, Cl-) contamination and identification of actual migration flows and rates allowed a relatively precise assessment of the extent of the soil-and-aquatic environment contamination caused by other chemicals, mainly organic.
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh4.googleusercontent.com/t-8G_LJkIcoh-PDJw-44Qdzjg6Q79k6NIla3P9aaV1OqxpXJLUf1e1fFGETHZcHJi91TnBUKlLkPz0GwN_wg2jfDm45YAjPeHsJ7skMQfV_dejosx_dCIdrIDaPZGvffg0kLRoXZWgo-WcO8yLqgHQ" width="529" height="522">
<h6 style="text-align: center;" align="LEFT">Extent of contamination identified for the soil-and-aquatic environment in the “Zielona” industrial waste landfill complex area (zones delineated on the basis of a hydrogeological model developed by the AGH University of Science and Technology in 2017)</h6>
A precise diagnosis of environmental quality on site and in approach areas of the “Zielona” industrial waste landfill complex is extraordinarily difficult, given the combined migration of organic and inorganic substances across the aquifer. Due to assorted intensities of sorption and decomposition processes, the water pollution plume comprises multiple overlapping plumes formed by individual pollutants.
In attempting to define the plume contamination extent, one might choose to focus on conservative components. The chloride ion Cl- is one such component indicator; absent in the oxidation and reduction processes, it is barely part of adsorption-and-exchange processes and rarely forms complex compounds, all of which makes it the fastest groundwater-migrating ion. It can be used to assess the velocity of actual groundwater flow as a tracer, and/or to identify water flow directions. Adopting the worst imaginable migration scenario makes it possible to determine the maximum and realistic pollution plume range.
With regard to the “Zielona” industrial waste landfill complex, the highest chloride concentration rates have been identified in the immediate vicinity of the complex site. The pollution plume spread generally corresponds to the direction of groundwater flows in Quaternary formations, north-east of the River Vistula. Consequently, pollution spreads across the aquifer while undergoing stratification, i.e. vertical differentiation. Relatively lowest chloride concentration rates in the plume have been recorded by piezometers of the barrier intake monitoring grid, and by monitoring grid piezometers of the State Hydrogeological Service, the latter located at peripheries of the maximum contamination range identified by the AGH University of Science and Technology in 2017. An approximate hydrogeological background chloride value of 17 mg/L has been ascertained for Quaternary waters in the area.

Największy problem w ocenie stanu zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego stanowi określenie zasięgu chmury zanieczyszczonych wód podziemnych. Proces migracji zanieczyszczeń w warstwie wodonośnej jest zjawiskiem przestrzennym, a podstawowe badania terenowe wykazują na silne zróżnicowanie, tj. heterogeniczny charakter chmury zanieczyszczeń.
Chmura zanieczyszczonych wód podziemnych powstaje, kiedy zanieczyszczenia przedostają się z tzw. ogniska zanieczyszczeń. Chmura taka może rozprzestrzeniać się poziomo, pionowo oraz poprzecznie przez całą warstwę wodonośną wykorzystując procesy infiltracji, migracji, wymiany wody między warstwami, a także interakcje z wodami powierzchniowymi. Transport zanieczyszczeń lokalnie ma przebieg wynikający z rozkładu ciśnień, czyli z lokalnych warunków hydrogeologicznych, natomiast w konsekwencji bardziej regionalnej kierunek przemieszczania się zanieczyszczeń dostosowuje się do kierunku regionalnego, determinowanego występującą w sąsiedztwie lokalną bazą drenażową.
Analiza stopnia zanieczyszczenia czwartorzędowych wód podziemnych w rejonie kompleksu składowisk odpadów przemysłowych „Zielona” wraz z interpretacją migracji chmury zanieczyszczonych wód musi odbywać się w odniesieniu do wartości tła hydrogeochemicznego, wyznaczonego dla całego obszaru Zakładów Chemicznych „ZACHEM” w Bydgoszczy. Tło zostało wyznaczone na podstawie badań hydrogeochemicznych (Pietrucin 2015) i opróbowania wód w strefie ujęcia „S” oraz jego sieci monitoringowej. Ujęcie wody pitnej „S” zlokalizowane jest w południowo-zachodniej części zakładów, na napływie czystych, niezanieczyszczonych czwartorzędowych wód podziemnych. Ujęcie charakteryzuje się stałością składu chemicznego wód, znajduje się pod stałą kontrolą Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Bydgoszczy, a eksploatowana woda nadaje się do spożycia, bez procesu usuwania żelaza i manganu. 
Niezanieczyszczone wody podziemne czwartorzędowego piętra wodonośnego w rejonie całego obszaru dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. charakteryzują się typem hydrogeochemicznym wód Ca-HCO3, a mineralizacja wody wynosi od 242 do 406 mg/L, przy średniej arytmetycznej na poziomie 353 mg/L. Stężenia dominujących jonów wynoszą 42 do 79 mg/L dla wapnia oraz 165 do 254 mg/L dla wodorowęglanów. Stężenia żelaza i manganu występują poniżej 0,1 mg/L, mimo iż generalnie czwartorzędowe wody podziemne na Kujawach charakteryzują się podwyższonymi geogenicznie wartościami tych pierwiastków. Odczyn wód jest lekko zasadowy (7,72 do 8,25 pH) i charakteryzują się one wartościami Eh w granicach +61 do +232 mV, po redukcji do sondy wodorowej.
Chmura zanieczyszczeń wykreślona w rejonie kompleksu składowisk odpadów „Zielona” posiada bardzo złożoną strukturę. Składają się na nią bowiem składniki zanieczyszczeń zarówno organicznych jak i nieorganicznych. Po wstępnej analizie zasięgu zanieczyszczenia substancjami nieorganicznymi (głównie chlorkami – Cl-) oraz określeniu rzeczywistych kierunków i prędkości migracji, można było jednak dokonać dość precyzyjnej oceny zasięgu występowania w środowisku gruntowo-wodnym pozostałych substancji chemicznych, głównie organicznych.
 
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh4.googleusercontent.com/t-8G_LJkIcoh-PDJw-44Qdzjg6Q79k6NIla3P9aaV1OqxpXJLUf1e1fFGETHZcHJi91TnBUKlLkPz0GwN_wg2jfDm45YAjPeHsJ7skMQfV_dejosx_dCIdrIDaPZGvffg0kLRoXZWgo-WcO8yLqgHQ" width="529" height="522">
<h6 dir="ltr" style="text-align: center;">Zasięg występowania zanieczyszczeń w obrębie środowiska gruntowo-wodnego w rejonie składowiska odpadów przemysłowych „Zielona” (strefy wykreślone w oparciu o modelowanie hydrogeologiczne wykonane w 2017 r. przez AGH)</h6>
 
Dokładna diagnoza stanu jakości środowiska w rejonie i na przedpolu kompleksu składowisk odpadów „Zielona” jest ekstremalnie trudna ze względu na wspólną migrację w warstwie wodonośnej substancji organicznych i nieorganicznych. W związku z różną intensywnością procesów sorpcji i rozpadu chmura zanieczyszczeń wód składa się z wielu nakładających się na siebie chmur tworzonych przez poszczególne substancje zanieczyszczające.
Rozpoczynając określenie zasięgu chmury zanieczyszczeń można się skoncentrować na składnikach o charakterze konserwatywnym. Wskaźnikiem tym jest jon chlorkowy Cl-, który nie uczestniczy w procesach utleniania i redukcji, prawie nie bierze udziału w procesach adsorpcyjno-wymiennych, w bardzo ograniczonym zakresie tworzy związki kompleksowe, a w związku z tym jest najszybciej migrującym jonem w wodach podziemnych. Można go wykorzystywać do oceny prędkości rzeczywistej przepływu wód podziemnych w charakterze znacznika oraz do oceny kierunków przepływu wód. Przyjęcie możliwie najgorszego scenariusza migracji, pozwala na określenie maksymalnego i realnego zasięgu chmury zanieczyszczeń.
W odniesieniu do kompleksu składowisk odpadów „Zielona”, najwyższe stężenia chlorków oznacza się w bezpośrednim rejonie kompleksu. Chmura zanieczyszczeń generalnie rozprzestrzenia się zgodnie z kierunkiem przepływu wód podziemnych w utworach czwartorzędowych w kierunku północno-wschodnim do rzeki Wisły. Zanieczyszczenie ulega zatem rozciągnięciu w warstwie wodonośnej, podlegając jednocześnie procesowi stratyfikacji, czyli zróżnicowaniu w pionie. Relatywnie najniższe stężenia chlorków w chmurze oznaczono w piezometrach sieci monitoringowej ujęcia barierowego oraz piezometrach sieci monitoringowej Państwowej Służby Hydrogeologicznej, znajdujących się na granicy maksymalnego zasięgu występowania zanieczyszczeń, wyznaczonej w 2017 r. przez AGH. Dla wód czwartorzędowych w tym rejonie wartość tła hydrogeochemicznego wynosi dla chlorków około 17 mg/L.

POLLUTED GROUNDWATER PLUME

CHMURA ZANIECZYSZCZONYCH WÓD PODZIEMNYCH

From the viewpoint of threats to the soil-and-aquatic environment, hazards include currently operated industrial waste landfills as well as historical waste dump sites identifiable through archival reference material studies. With regard to this particular aspect, recognising the specificity of the “ZACHEM” S.A. Chemical Plant in Bydgoszcz will be of particular importance, both in terms of production variability and technological methods applied. In analysing the chemical compound of the Plant’s manufacturing profile, the firm link between the production type and contamination seeping into the soil-and-aquatic environment – especially into Quaternary aquifer groundwaters – stands out.
Six groups of potentially contaminating substances have been identified in the soil-and-aquatic environment in the “Zielona” waste landfill complex:
<ul>
<li>
Phenol, including derivatives and decomposition products in the aqueous environment,
</li>
<li>
Chlorophenols associated with fungicide compound, and (to a lesser extent) pesticide and insecticide production,
</li>
<li>
Phenolic pitch (i.e. amorphous waste) residue associated directly with the production of phenol and “Rezokol” glue (phenol-formaldehyde resin),
</li>
<li>
Sodium sulphite – waste generated during phenol production, and therefore heavily contaminated with the substance,
</li>
<li>
Glycols, their origin associated with post-production waste or heat exchanger manufacturing,
</li>
<li>
Dyestuffs and dye intermediates directly associated with the Plant’s on-site pigment and dye manufacturing operations; this group primarily includes substances such as aniline and chloroaniline.
</li>
</ul>
Group classification was determined by aspects such as (1) primary products, derivatives and production waste included, and (2) similar internal structure of chemical compounds, governing the substance’s behaviour in the aquifer. Of all chemicals listed, phenol is the one mainly responsible for organic contamination in the soil-and-aquatic environment of the “Zielona” waste landfill complex zone.
Phenol is also known as hydroxybenzene (C6H5OH), the simplest compound of the phenols group – organic compounds with a hydroxyl groups (OH-) attached directly to aromatic ring carbon atoms.
The substance usually presents as white or colourless crystalline matter or pale pink fluid, all browning in contact with ambient air. A sweetish, tarry taste and fragrance are its landmark, the smell perceptible in ambient air at low concentrations of 9.5 to 16 ppb (parts per billion); in water, the taste of phenol is perceptible even below concentrations of 2 ppb (parts per billion).
The decomposition of phenol in soil is considerably varied, depending on prevailing oxidation and reduction conditions. In slightly alkaline clay sandy clay, it takes phenol 4.1 days to semi-decompose; in acidic clays, on the other hand, that parameter increases to 23 days. Once these periods are over, half the phenolic pollutant mass remains in the environment. This is not to say that the environment self-cleanses in 3 weeks, however. In case of the “Zielona” industrial waste landfill complex of the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant in Bydgoszcz, the original phenol deposit volume reaches several dozens of tonnes. Consequently, despite its relatively short semi-decomposing time, phenol will remain in local groundwater over successive years due to the uninterrupted and intense process of waste leaching from the landfill.
Phenol deposited in the “Zielona” industrial waste landfill complex of the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant in Bydgoszcz is directly associated with the production of phenol and intermediates, such as phenol-formaldehyde glues. Partially exposed on the landfill, recrystallised and phenol-contaminated waste is a real health hazard. Phenol is highly toxic. Indeed, it is believed to cause genetic defects and induce gene mutations, the lethal dose tested on rats reaching 340 mg/kg (oral ingestion), 660 mg/kg (skin contact) and ambient air concentration rates above 900 mg/m3 if inhaled over a period of 8 hours.
Apart from phenol – considered the main source of organic pollution – chlorophenols and glycols have been identified as well.
Chlorophenol (C6H5ClO) is any of simplest organochlorine compounds containing one or more covalent-bond chlorine atoms. The substance presents as pale amber liquid with mildly phenolic odour. The smell is perceptible in ambient air at a concentration of 0.088 to 20 ppb (parts per billion); in water, the taste is perceptible at 0.14 ppb. Due to their toxicity, chlorophenols are hazardous to the health and life of organisms (including humans). They have been found to be carcinogenic and mutagenic, even at low concentrations. This is why it is essential to monitor their concentrations in the soil-and-aquatic environment in the immediate vicinity of the “Zielona” waste landfill complex.
Glycols or vicinal diols (R(OH)2) are organic chemical compounds – alcohols with hydroxyl groups on adjacent carbon atoms. The reactivity of glycols resembles that of other alcohols. Their primary form apart, they are found in the soil-and-aquatic environment in reaction product form. Cyclic glycol synthesis generates trans- or cis- products, depending on the method of choice. KMnO4 or OsO4 oxidation produces cis-diols; epoxy compound hydrolysis produces trans-isomers.
The name “glycol” is also commonly used to reference (ethyl glycol) 1,2-dihydroxyethane. This is the simplest diol – a polyhydroxy alcohol. This substance presents as a colourless, odourless thick fluid with a sweetish aftertaste.

Z punktu widzenia zagrożenia środowiska gruntowo-wodnego, niebezpieczne są zarówno składowiska odpadów przemysłowych aktualnie eksploatowane, jak również składowiska historyczne, możliwe do identyfikacji na podstawie studiów literaturowych materiałów archiwalnych. Istotne w tym aspekcie jest uwzględnienie specyfiki Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. w Bydgoszczy, zarówno pod względem asortymentu produkcji, jak również stosowanych metod technologicznych. Analizując skład chemiczny profilu produkcyjnego Zakładów, można dostrzec silną więź pomiędzy rodzajem produkcji, a zanieczyszczeniami przedostającymi się do środowiska gruntowo-wodnego, w tym w szczególności do wód podziemnych czwartorzędowego piętra wodonośnego. 
Dla środowiska gruntowo-wodnego w rejonie kompleksu składowisk odpadów „Zielona” wyróżniono 6 grup substancji potencjalnie zanieczyszczających:
<ul>
<li dir="ltr" aria-level="1">
fenol, wraz z pochodnymi związku oraz produktami rozpadu w środowisku wodnym,
</li>
<li dir="ltr" aria-level="1">
chlorofenole, związane z produkcją związków grzybobójczych oraz w mniejszej skali środków chwasto- i owadobójczych,
</li>
<li dir="ltr" aria-level="1">
pak pofenolowy, (tj. odpad bezpostaciowy) związany bezpośrednio z produkcją fenolu oraz kleju Rezokol (żywicy fenolowo-formaldehydowej),
</li>
<li dir="ltr" aria-level="1">
siarczyn sodu, będący odpadem z produkcji fenolu, a w związku z tym silnie zanieczyszczony tą substancją organiczną,
</li>
<li dir="ltr" aria-level="1">
glikole, których pochodzenie związane jest z odpadami surowców poprodukcyjnych lub z wymienników ciepła,
</li>
<li dir="ltr" aria-level="1">
barwniki i półprodukty barwnikarskie, związane bezpośrednio z produkcją pigmentów i barwników na terenie Zakładów; do grupy tej zalicza się przede wszystkim takie substancje jak anilina i chloroanilina.
</li>
</ul>
O przynależności do danej grupy decydowały takie aspekty jak: (1) produkty pierwotne, wraz z pochodnymi i odpadami produkcyjnymi oraz (2) zbliżona budowa wewnętrzna związków chemicznych, warunkująca zachowanie substancji w warstwie wodonośnej. Z tych wszystkich substancji chemicznych, największą część zanieczyszczenia organicznego środowiska gruntowo-wodnego w rejonie kompleksu składowisk odpadów „Zielona” stanowi fenol. 
Fenol to inaczej hydroksybenzen (C6H5OH), który jest najprostszym związkiem z grupy fenoli, czyli związków organicznych zawierających grupy hydroksylowe (OH-) związane bezpośrednio z atomami węgla w pierścieniu aromatycznym. 
Substancja ta występuje w postaci białej lub bezbarwnej substancji krystalicznej, bądź blado różowego płynu, które brązowieją pod wpływem działania powietrza atmosferycznego. Charakteryzuje się słodkim, smolistym smakiem i zapachem, a w powietrzu zapach ten jest wyczuwalny już przy stężeniu 9,5 do 16 ppb (cząsteczek na miliard!), natomiast w wodzie smak fenolu wyczuwalny jest nawet poniżej stężenia 2 ppb (cząsteczek na miliard!).
Rozpad fenolu w gruncie jest silnie zróżnicowany ze względu na panujące warunki utleniająco-redukcyjne. W lekko zasadowej glinie piaszczystej czas jego połowicznego rozpadu wynosi 4,1 dnia, natomiast dla kwaśnych glin wartość tego parametru wynosi 23 dni. Po upływie tego czasu w środowisku zostaje połowa masy zanieczyszczającego fenolu. Nie oznacza to jednak, że środowisko samooczyszcza się w okresie 3 tygodni. W przypadku kompleksu składowiska odpadów przemysłowych „Zielona” Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. w Bydgoszczy, pierwotna ilość zdeponowanego fenolu to kilkadziesiąt ton. Oznacza to, iż mimo stosunkowo krótkiego czasu połowicznego rozpadu fenol będzie obecny w wodach podziemnych w kolejnych latach, ponieważ nieprzerwanie zachodzi intensywny proces wymywania odpadu ze składowiska. 
Fenol zdeponowany na obszarze kompleksu składowisk odpadów „Zielona” na terenie dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. w Bydgoszczy jest związany bezpośrednio z produkcją fenolu oraz produktów pośrednich takich jak kleje fenolowo-formaldehydowe. Zrekrystalizowany odpad zanieczyszczony fenolem, częściowo odsłonięty na składowisku stanowi realne zagrożenie dla zdrowia. Toksyczność fenolu jest duża. Przypuszcza się bowiem, że powoduje wady genetyczne i wywołuje mutacje genowe, a dawka śmiertelna badana na szczurach wynosi 340 mg/kg – przyjęcie doustne, 660 mg/kg kontakt przez skórę oraz stężenie powyżej 900 mg/m3 w powietrzu podczas inhalacji przez 8 godzin.
Prócz fenolu, który traktowany jest jako główne zanieczyszczenie o charakterze organicznym, jak wspomniano powyżej, wyróżniono także chlorofenole oraz glikole.
Chlorofenol (C6H5ClO) to najprostszy, dowolny związek chloroorganiczny fenolu, który zawiera jeden lub więcej kowalencyjnie związany atom chloru. Substancja występuje w formie bladobursztynowego płynu o lekko fenolowym zapachu. W powietrzu zapach jest wyczuwalny przy stężeniu 0,088 do 20 ppb (części na miliard), natomiast w wodzie smak wyczuwalny jest przy stężeniu 0,14 ppb. Chlorofenole stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia organizmów (w tym człowieka) w związku z ich toksycznością. Działają rakotwórczo i mutanogennie, nawet przy małych stężeniach. Dlatego tak istotne jest monitorowanie ich stężeń w środowisku gruntowo-wodnym w bezpośrednim rejonie kompleksu składowisk odpadów „Zielona”.
Glikole lub diole wicynalne (R(OH)2) to chemiczne związki organiczne, alkohole zawierające grupy hydroksylowe przy sąsiadujących atomach węgla. Reaktywność glikoli zbliżona jest do innych alkoholi. W środowisku gruntowo-wodnym mogą występować, prócz postaci pierwotnej, w formie produktów reakcji. W przypadku syntezy glikoli cyklicznych powstają produkty trans- lub cis-, w zależności od wybranej metody. Utlenianie za pomocą KMnO4 lub OsO4 prowadzi do cis-dioli, a hydroliza epoksyzwiązków do trans-izomerów. 
Potocznie nazwy glikol używa się również do określenia 1,2-dihydroksyetan (glikolu etylowego). Jest to najprostszy diol – alkohol polihydroksylowy. Substancja ta występuje w formie bezbarwnej, bezzapachowej gęstej cieczy o słodkawym posmaku.

ENVIRONMENT-POLLUTING CHEMICALS

SUBSTANCJE CHEMICZNE ZANIECZYSZCZAJĄCE ŚRODOWISKO

The system of injection wells pumping waters into the aquifer is one of the main components of the remediation system designed to handle the plume of contaminated groundwaters and land linked to the “Zielona” waste landfill complex of the former “ZACHEM” Chemical Plant. At this stage, the main remediation measure involves the re-pumping of treated or pre-treated waters into Quaternary rock mass. This allows direct treatment of groundwater and soil plume pollution, combined with permanent hydraulic monitoring of the aquifer.
Pump-and-treat is a fairly common method of treating groundwater contaminated by substances dissolved, or residual in the non-aqueous phase. In the pump-and-treat process, contaminated groundwater is pumped directly from the aquifer. Groundwater is pumped from the well to a surface treatment contaminant removing system – or, occasionally, to a retention tank – until treatment begins. Pump-and-treat systems are also used to prevent contaminant plume migration. Pump-and-treat methods may involve a multiple well system to extract contaminated groundwater. The treatment system may comprise a single method, such as an active barrier based on activated carbon sorbent material or air stripping (bespoke groundwater method); it may also be a complex system using a number of different physical and chemical reactions.
Once surface treated, water is repumped beneath ground level. Pump-and-treat systems are an appropriate remediation process for early environmental treatment stages. Since the method efficiency declines with time, successive remediation stages – most frequently biological method-based – are implemented to sustain contamination residue treatment.
Groundwater is an extremely valuable deposit resource in Poland, requiring quantitative and qualitative protection, its efficiency equal to that applied to other domestic deposits. Capacity for self-renewal is groundwater’s unique property. It is to that end that the ongoing pump-and-treat-based remediation project involves the re-injection of treated or pre-treated water into the Quaternary aquifer, targeting sound management of water resources, primarily reduction of change to the groundwater flow regime. This process involves a system of four injection wells developed along an axis perpendicular to the centreline of the diagnosed contaminant plume spread. The process of re-injecting water into the rock mass requires a great deal of knowledge and experience in hydrogeological work, as it involves change to the hydraulic gradient, and to groundwater flow directions and velocity in the aquifer. All change is obviously well-planned and monitored, and – when combined – becomes a single remediation technology component.
The injection system is a set of hydrotechnical devices: individual wells. According to definition, their purpose is to deliver fluid to underground porous geological formations. These formations are found at assorted depth levels: a significant several hundred metres below ground level right up to shallow ground. Injected (pumped) fluids can include water, wastewater, brine or water mixed with chemicals. The design of each individual injection well depends on the type and depth of the fluid to be injected. In theory, for example, wells injecting hazardous waste or carbon dioxide (CO2) to deep and isolated formations will be intricate in design. These wells would be designed to secure multiple protective shield and cement layers. Shallow well design, on the other hand, is usually relatively simple.
Injection wells have a number of purposes, most frequently including the following: (1) CO2 storage, (2) waste utilisation, (3) increased crude oil production, (4) mining, (5) preventing saltwater intrusion, (6) pumping water to feed the aquifer.
Along your educational tour, you can learn more about how injection well SI3 works; the well is located in the impact zone of the “Zielona” waste landfill complex, a component of the remediation system developed as part of the project. Well SI3 was drilled to a depth of 23 metres. In well SI3, water is injected under pressure into the aquifer at a maximum capacity of 22 m3/h, the cone of impression at 2.1 metres.
The table below shows test results for groundwater sampled from well S13 in 2020. Tests preceded the start of target remediation works, groundwater samples collected and tested according to an accredited procedure after the borehole had been pumped:
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://api.zachem-projekt.pl/rails/active_storage/blobs/redirect/eyJfcmFpbHMiOnsibWVzc2FnZSI6IkJBaHBBaGdDIiwiZXhwIjpudWxsLCJwdXIiOiJibG9iX2lkIn19--5b86c181730cfad45f01a2ffb2fc67d655c104d2/mceclip0.png?disposition=attachment">
<h6 align="CENTER">Clarification: grade I – blue, grade II – green, grade III – yellow, grade IV – orange, grade V – red.</h6>

System studni iniekcyjnych, czyli zatłaczających wody do warstwy wodonośnej, jest jednym z podstawowych elementów systemu remediacyjnego przypisanego dla chmury zanieczyszczonych wód podziemnych i gruntów związanych z kompleksem składowisk odpadów „Zielona” dawnego „ZACHEM”-u. Głównym działaniem remediacyjnym na tym etapie jest ponowne zatłoczenie do czwartorzędowego górotworu wód uprzednio oczyszczonych lub podczyszczonych. Pozwala to z jednej strony na bezpośrednie oczyszczanie ładunku zanieczyszczeń z chmury wód podziemnych i gruntu, ale także na stałą kontrolę hydrauliczną w warstwie wodonośnej.
Pump-and-treat to dość powszechnie stosowana metoda oczyszczania wód podziemnych zanieczyszczonych substancjami rozpuszczonymi w niej lub pozostających w fazie nie mieszającej się z wodą. W procesie pump-and-treat zanieczyszczone wody podziemne są wypompowywane bezpośrednio z warstwy wodonośnej. Wody podziemne są pompowane ze studni do napowierzchniowego systemu oczyszczania, który usuwa zanieczyszczenia, a czasem do zbiornika retencyjnego, aż do rozpoczęcia procesu oczyszczania. Systemy pompowania i uzdatniania są również wykorzystywane do powstrzymywania migracji chmury zanieczyszczeń. Metody pump-and-treat mogą obejmować system wielu studni w celu wydobycia zanieczyszczonych wód podziemnych. System oczyszczania może składać się z pojedynczej metody, takiej jak bariera aktywna z materiałem sorbującym z węgla aktywnego lub stripping powietrzem, dedykowany dla wody podziemnej lub ze złożonego systemu wykorzystującego szereg różnych reakcji fizykochemicznych.
Po oczyszczeniu na powierzchni, woda jest ponownie wtłaczana pod powierzchnię terenu. Systemy pump-and-treat to odpowiedni proces remediacji dla etapów inicjujących oczyszczanie środowiska. Wydajność metody spada wraz z upływem czasu, więc dla podtrzymania oczyszczania resztkowych ilości zanieczyszczenia wdrażane są kolejne etapy remediacyjne, najczęściej opierające się o metody biologiczne.
Wody podziemne w Polsce to bardzo cenne złoża, które wymagają ochrony jakościowej i ilościowej tak samo skutecznej jak pozostałe złoża w kraju. Ich unikatową właściwością jest możliwość odnawiania się. Właśnie w tym celu, dla rozsądnego gospodarowania zasobami wodnymi, w tym przede wszystkim dla ograniczenia zmian w reżimie przepływów wód podziemnych, realizowany projekt remediacyjny opierający się na technice pump-and-treat, obejmuje ponowne zatłoczenie wód oczyszczonych lub podczyszczonych do czwartorzędowej warstwy wodonośnej. Proces ten odbywa się przy wykorzystaniu 4 studni iniekcyjnych, wybudowanych w linii prostopadłej do osi rozprzestrzeniania się zdiagnozowanej chmury zanieczyszczeń. Proces ponownej iniekcji wód do górotworu wymaga ogromnej wiedzy i doświadczenia w pracach hydrogeologicznych. Łączy się bowiem z powodowaniem w warstwie wodonośnej zmian gradientu hydraulicznego, kierunków i prędkości przepływu wód podziemnych. Zmiany te są oczywiście planowane oraz kontrolowane, a łącznie stanowią jeden z elementów wykorzystywanej technologii remediacyjnej.
System iniekcyjny jest zbiorem urządzeń hydrotechnicznych, czyli poszczególnych studni. Służą one, zgodnie z definicją, do umieszczania płynu pod ziemią w porowatych formacjach geologicznych. Te podziemne formacje mogą sięgać od znacznych głębokości rzędu kilkuset metrów pod poziomem terenu, do płytkiej warstwy gruntu. Iniekowane (wtłaczane) płyny mogą obejmować wodę, ścieki, solankę lub nawet wodę zmieszaną z substancjami chemicznymi. Konstrukcja indywidualnej studni iniekcyjnej każdorazowo oparta jest na rodzaju i głębokości wtłaczanego płynu. Na przykład, czysto teoretycznie, studnie, które wtłaczają niebezpieczne odpady lub dwutlenek węgla (CO2) do głęboko odizolowanych formacji, mają skomplikowaną konstrukcję. Te studnie są zaprojektowane tak, aby zapewnić wiele warstw osłony ochronnej i cementu. Z kolei płytkie studnie mają zwykle konstrukcję prostą.
Studnie iniekcyjne mają szereg zastosowań, w tym najczęściej: (1) magazynowanie CO2, (2) utylizacja odpadów, (3) zwiększenie produkcji ropy, (4) górnictwo, (5) zapobieganie intruzji słonej wody, (6) zatłaczanie wody w ramach zasilania warstwy wodonośnej.
Podczas spaceru na ścieżce edukacyjnej można zapoznać się z działaniem studni iniekcyjnej SI3, która jest elementem systemu remediacyjnego, a zlokalizowana jest w strefie oddziaływania kompleksu składowisk odpadów „Zielona” i jest jednym z elementów systemu remediacyjnego wybudowanego w ramach projektu. Studnia SI3 została dowiercona do głębokości 23 metrów. W studni SI3 odbywa się ciśnieniowe wtłaczanie wody do warstwy wodonośnej z maksymalną wydajnością 22 m3/h przy stożku impresji na poziomie 2,1 metra. 
Poniżej przedstawiono wyniki badań jakości próbek wód podziemnych pobranych ze studni SI3 w roku 2020. Badania te poprzedzały rozpoczęcie docelowych prac remediacyjnych. Próbki wód podziemnych były pobierane i badane w sposób akredytowany, po wcześniejszym przepompowaniu otworu:
<div dir="ltr" align="center"><img src="https://api.zachem-projekt.pl/rails/active_storage/blobs/redirect/eyJfcmFpbHMiOnsibWVzc2FnZSI6IkJBaHBBaGtDIiwiZXhwIjpudWxsLCJwdXIiOiJibG9iX2lkIn19--e96f88181056c6586104aacec069de08e4d311cd/mceclip1.png?disposition=attachment"></div>
<h6 dir="ltr" style="text-align: center;">Wyjaśnienie: klasa I – kolor niebieski, klasa II – kolor zielony, III klasa – kolor żółty, IV – kolor pomarańczowy, V klasa – kolor czerwony.</h6>

INJECTION WELL COMPLEX IN THE REMEDIATION SYSTEM

ZESPÓŁ STUDNI INIEKCYJNYCH W SYSTEMIE REMEDIACYJNYM	

Głównym źródłem zanieczyszczeń, z którym związane jest pogorszenie stanu środowiska w rejonie Łęgnowa-Wsi jest kompleks składowisk odpadów „Zielona”. Sposób migracji zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych w wodach podziemnych wynika bezpośrednio z budowy geologicznej. W rejonie składowiska odpadów przemysłowych „Zielona” czwartorzędowe piętro wodonośne występuje we fluwioglacjalnych piaskach drobno- i średnioziarnistych oraz żwirach. Warstwa utworów przepuszczalnych związana jest z obniżeniem stropu zalegających głębiej utworów słabo przepuszczalnych – glin zwałowych i iłów. Zwierciadło wód podziemnych ma charakter swobodny, a kierunki przepływu są determinowane poprzez występujące wypiętrzenia i wkładki utworów słabo przepuszczalnych. Generalny kierunek przepływu wód odbywa się w kierunku północnego-wschodu i wschodu, ku dolinie Wisły. Miąższość przypowierzchniowej warstwy wodonośnej w rejonie składowiska „Zielona” wynosi około kilku – kilkunastu metrów. Współczynnik filtracji utworów piaszczystych strefy zawodnionej zawiera się w granicach 4,0×10-5÷1,69×10-4 m/s.
Elementami zaburzającymi naturalne kierunki przepływu wód podziemnych w rejonie składowiska były: przesłona przeciwfiltracyjna wraz z systemem drenażowym oraz niefunkcjonujące już ujęcie barierowe zlokalizowane na wybiegu chmury zanieczyszczeń, czyli na północny-wschód od składowiska. 
Ujęcie barierowe mające na celu przechwytywanie zanieczyszczonych wód podziemnych odpływających w kierunku wschodnim i północno-wschodnim, ze składowiska odpadów przemysłowych „Zielona” zostało wykonane w latach 1991-1992. Pod względem formalnym ujęcie pracowało w ramach zasobów eksploatacyjnych ujęcia wody chłodniczej rejonu d900 Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. w Bydgoszczy. Zlokalizowane było w odległości około 800÷1000 m w kierunku na wschód od granicy Zakładów Chemicznych, w rejonie skrzyżowania ul. Plątnowskiej i linii kolejowej Bydgoszcz-Toruń. 
Ujęcie tworzyły trzy studnie A, B i C o głębokości od 19,0 do 23,5 m oraz otwory obserwacyjne BP1, BP2 i BP3. Wydajność eksploatacyjną ujęcia barierowego zatwierdzono na 85 m3/h przy depresji 4,0 m (obniżeniu zwierciadła wód podziemnych). W pozwoleniu wodnoprawnym wydajność zatwierdzono na poziomie 30 m3/h i 700 m3/d. Po roku 1996, w związku ze znacznym spadkiem wydajności studni A, zlikwidowano ją, a w roku 1997 wykonano otwór zastępczy A1. 
Mimo silnego zanieczyszczenia wód podziemnych i realnego zagrożenia dla społeczności lokalnej zamieszkującej obszar zlokalizowany na odpływie wód podziemnych z rejonu składowiska odpadów przemysłowych „Zielona” w stronę rzeki Wisły, eksploatacja ujęcia odbywała się wyłącznie w okresie od 1 kwietnia do 15 listopada. W pracy ujęcia notowane były również przestoje wywołane głównie przez przerwy w dostawie energii elektrycznej, ale również związane z awariami sprzętowymi.
Parametry techniczne poszczególnych studni i piezometrów wchodzących w skład ujęcia barierowego przedstawione zostały w poniższej tabeli:
 
<h6 dir="ltr" style="text-align: center;">PARAMETRY TECHNICZNE STUDNI UJĘCIA BARIEROWEGO NA ROK 2005</h6>
<div dir="ltr" align="left">
<table style="border-collapse: collapse; border-color: rgb(0, 0, 0); border-style: solid; margin-left: auto; margin-right: auto;" border="1"><colgroup><col width="123"><col width="77"><col width="77"><col width="77"><col width="77"><col width="77"><col width="77"></colgroup>
<tbody>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);" rowspan="2">
Parametr / Otwór
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);" colspan="3">
Studnie ujęcia barierowego
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);" colspan="3">
Piezometry monitoringowe
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
A1
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
B
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
C
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
BP1
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
BP2
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
BP3
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
Głębokość [m]
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
20,5
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
19,0
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
23,5
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
26,0
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
26,0
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
25,5
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
Miąższość warstwy wodonośnej [m]
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
15,0
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
13,5
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
16,0
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
22,0
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
&gt;22,5
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
17,5
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
Filtr
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
Siatkowy 11¾”
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
PVC Pressag 280 mm
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
PVC Pressag 280 mm
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
PVC Pressag 165 mm
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
PVC Pressag 165 mm
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
PVC Pressag 165 mm
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
Długość filtra [m]
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
5,0
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
3,0
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
6,0
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
4,0
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
4,0
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
4,0
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
Wydajność maksymalna [m3/h]
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
28,4
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
15,0
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
40,0
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
-
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
-
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
-
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
Depresja [m]
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
3,4
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
3,5
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
4,0
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
-
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
-
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
-
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
Współczynnik filtracji [m/s]
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
2,03×10-4
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
1,97×10-4
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
3,25×10-4
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
-
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
-
</td>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
-
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
</div>
 
Odpompowywane z ujęcia barierowego wody podziemne kierowano do zakładowej sieci kanalizacyjnej i dalej do Centralnego Zbiornika Uśredniania Ścieków (CZU). Wkrótce po uruchomieniu ujęcia barierowego, w 1992 roku okazało się, że ciągła eksploatacja w założonym okresie kwiecień-listopad i tak nie jest możliwa. Zrzut silnie zanieczyszczonych wód do sieci kanalizacyjnej w sytuacji, gdy znajdowały się w niej ścieki o odczynie kwaśnym, powodował bowiem pojawianie się i silną emisję siarkowodoru do atmosfery. Intensyfikacja procesu zachodziła w kolektorach kanalizacyjnych, kaskadach oraz nieistniejącym już obecnie CZU, przy stężeniu sumy siarkowodoru i siarczków (H2S + S2-) wynoszącym 30 do 40 mg/L. 
Problemy z bezpiecznym odprowadzaniem wód z ujęcia spowodowały, że w latach 1992-1994 ujęcie barierowe było eksploatowane bardzo nierównomiernie (warunkiem pracy ujęcia był neutralny lub zasadowy odczyn ścieków w punkcie zrzutu wód z ujęcia barierowego do kanalizacji). Dobowy czas pracy ujęcia wahał się wtedy od kilkunastu minut do kilkunastu godzin. Średnia wydajność godzinowa poszczególnych studni w latach 1992-1994 wynosiła: A – 15,4 m3/h, B – 13,7 m3/h i C – 30,5 m3/h. Z ujęcia odpompowano w tym okresie około 117,5 tys. m3 zanieczyszczonej wody. Dla uniknięcia problemów z emisją siarkowodoru, Wydział Badawczy Zakładów Chemicznych „Organika – Zachem” opracował technologię oczyszczania wód pochodzących z ujęcia barierowego, która polegała na utlenianiu siarczków (S2-) do siarczanów (SO42-) z wykorzystaniem podchlorynu sodu na katalizatorze Rang 19. 
 
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh3.googleusercontent.com/WI8LkEmG4hsNZF1yFXYSD-wjnT-y3Y3bZhxgicJ9ihbgRfMaFk0oabxIm5MoStYd2GTG4cBxhqCivGkMUV9AEJfwVWV4cCJF8Z5gQE8CBUJgSpYY22k_UuZqm0e5AYrCYVBMvrywb6PKA6CLepqPIg" alt="Obraz zawierający mapa

Opis wygenerowany automatycznie" width="427" height="427">
<h6 dir="ltr" style="text-align: center;">SCHEMAT SYTUACYJNY INFRASTRUKTURY HYDROTECHNICZNEJ REJONU KOMPLEKSU SKŁADOWISK ODPADÓW „ZIELONA” (wg Pietrucin, 2015)</h6>

BARRIER INTAKE

UJĘCIE BARIEROWE

The unit of 4 service wells pumping (extracting) Quaternary groundwater polluted by operations of the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant in Bydgoszcz form part of the pump-and-treat technological system. Four wells drilled approximately 25 m deep with a capacity of 30 m3/h (depression cone: 1.2 m) have made it possible for the remediation target to be met. The remediation scheme was designed to limit the spread of contamination originating in the “Zielona” waste landfill complex. The system’s operational wells are pumped at varying capacity adjusted to the current need of removing the contaminant load from water; the target capacity for 4 wells pumping water to the installation is 100 m3/hour.
The pump-and-treat method is safe both when treating contaminated groundwater and preventing its flow into other aquifer levels and strata. The remediation method discussed herein is of the ex situ variety: it has been designed to extract polluted groundwater.
Exactly as the remediation method name suggests, the system is based on a series of service wells designed to pump the main load of chemical substances polluting groundwater and the entire soil-and-aquatic environment. Their primary operational principle involves the drilling of a well down to the groundwater pollutant plume zone, then matching the pump operational rate to the aquifer flow on the one hand, and remediation plant treatment capacity on the other.
Pump-and-treat is a bespoke remediation method used in removing a broad array of groundwater-dissolved contaminants. Pumping and treating is most frequently used only after the groundwater pollution cluster has been treated or removed. The method is also used to capture contaminated groundwater plumes to prevent them from migrating beyond diagnosed zones or towards vulnerable areas (housing estates, villages, rivers, lakes, groundwater resource zones). Under such circumstances, these activities are usually given a priority rescue rating. Pump-and-treat is a proven soil-and-aquatic environment treatment method.
Pumping and treating as an environmental cleansing method may span a period of several to several dozen years. Factors prolonging the pump-and-treat-based environmental cleansing cycle may include the following: (1) high pollution concentration rates or an unremoved contaminant source, (2) considerable groundwater contaminant plume, and (3) slow groundwater flow or complex migrant path pattern.
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh3.googleusercontent.com/jevq_vsxacmbrwV_IYuFbC2UHInvIgZPMuv5P2jdvgquxCmrc-WW6Bi0FdYRIeENeCryYkXUdwUhIann3pDXdTLhiQHrR4gBgoH2qNjurtl5wStM4nLEEJDT5D5SO2k_aDRn_AINqTM" width="603" height="303">
<h6 style="text-align: center;">GRAPHIC DESIGN OF THE REMEDIATION INSTALLATION FOR SOIL-AND-AQUATIC ENVIRONMENT TREATMENT (to a drawing by the AGH University of Science and Technology, 2017)</h6>
The sector of service wells included in the remediation project for the impact zone of the “Zielona” industrial waste landfill complex of the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant in Bydgoszcz comprises 4 wells, each well with an average approximate depth of 25 metres, and pump capacity of around 50 m3/h at an approximate depression of 2 metres. In reflecting its definition, the pump-and-treat remediation system consists of i.a. a pumping wells unit. The service well (referred to also as “pumping” or “extraction” well) is a hydrotechnical appliance designed to pump groundwater from porous geological formations. Service wells have been designed and adapted to handle continuous groundwater extraction, i.a. for purposes of the ongoing remediation process.
Along your educational tour, you can learn more about how service well SP2 works; the well forms part of the remediation system operating in the soil-and-aquatic environmental impact zone of the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant in Bydgoszcz.
The table below shows test results for groundwater sampled from well SP2 in 2020. Tests preceded the start of target remediation works, groundwater samples collected and tested according to an accredited procedure after the borehole had been pumped:
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://api.zachem-projekt.pl/rails/active_storage/blobs/redirect/eyJfcmFpbHMiOnsibWVzc2FnZSI6IkJBaHBBbFlDIiwiZXhwIjpudWxsLCJwdXIiOiJibG9iX2lkIn19--770051b395aaa4a8e162385995c5394453ae12e1/mceclip2.png?disposition=attachment">
<h6 style="text-align: center;">Clarification: grade I – blue, grade II – green, grade III – yellow, grade IV – orange, grade V – red.</h6>
The pump-and-treat system is continuously monitored, allowing project rates correction, installations potentially expanded to include solutions improving operational effectiveness. The aquifer subjected to treatment is monitored as well. Groundwater samples are collected from boreholes for analysis purposes in order to ascertain that contamination concentration rates are dropping, the polluted groundwater plume prevented from spreading.
The pump-and-treat method is the only technique allowing the treatment and/or monitoring of a broad array of organic and inorganic groundwater contaminants.

Zespół 4 studni pompujących, czyli eksploatujących, czwartorzędowe, zanieczyszczone wody podziemne na skutek działania dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. w Bydgoszczy, to element systemu oczyszczania metodą pump-and-treat. Dzięki 4 studniom o średniej głębokości około 25 m i wydajności 30 m3/h, przy depresji 1,2 m udało się osiągnąć cel remediacyjny! Realizowana remediacja służy do ograniczenia rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń pochodzących z kompleksu składowisk odpadów „Zielona”. Studnie eksploatacyjne systemu są pompowane z różną wydajnością dostosowaną do potrzeb usuwania ładunków zanieczyszczeń w wodach, a docelowo z 4 studni na instalację kierowana jest woda w ilości 100 m3/godzinę.
Metoda remediacyjna pump-and-treat to bezpieczny sposób zarówno na oczyszczenie zanieczyszczonych wód podziemnych, jak i zapobieganie ich przemieszczaniu się do innych poziomów i warstw wodonośnych. Omawiana metoda remediacyjna jest typu ex situ. To znaczy, że zakłada wydobycie zanieczyszczonej wody podziemnej. 
Jak z nazwy metody remediacyjnej wynika (pump-and-treat czyli pompuj-i-oczyszczaj) podstawą systemu jest ciąg studni eksploatacyjnych, które odpowiadają za wypompowanie głównego ładunku chemicznych substancji zanieczyszczających wody podziemne i całe środowisko gruntowo-wodne. Podstawą ich działania jest dowiercenie studni do strefy występowania chmury zanieczyszczonych wód i dopasowanie wydajności pomp do wielkości przepływu w warstwie wodonośnej i możliwości oczyszczających stacji remediacyjnej. 
Pump-and-treat jest metodą remediacyjną dedykowaną dla usuwania szerokiej gamy zanieczyszczeń rozpuszczonych w wodach podziemnych. Pompowanie i oczyszczanie jest zwykle stosowane dopiero po oczyszczeniu lub usunięciu ogniska zanieczyszczenia wód podziemnych. Metoda ta jest również używana do przechwytywania chmur zanieczyszczonych wód, aby nie przemieszczały się poza zdiagnozowane strefy lub w kierunku stref wrażliwych (osiedla, wsie, rzeki, jeziora, strefy zasobów wód podziemnych). Takie działanie jest wówczas działaniem ratunkowym o znaczeniu priorytetowym. Metoda pump-and-treat to sprawdzona metoda oczyszczania środowiska gruntowo-wodnego.
Metoda oczyszczania środowiska pump-and-treat może trwać od kilku do nawet kilkudziesięciu lat. Czynnikami, które wydłużają okres oczyszczania środowiska z wykorzystaniem metody pump-and-treat są: (1) wysokie stężenia zanieczyszczeń lub nie usunięte całkowicie źródło zanieczyszczenia, (2) znacząca powierzchnia chmury zanieczyszczonych wód podziemnych oraz (3) powolny przepływ wód podziemnych, lub złożona droga migracji zanieczyszczeń.
 
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh3.googleusercontent.com/jevq_vsxacmbrwV_IYuFbC2UHInvIgZPMuv5P2jdvgquxCmrc-WW6Bi0FdYRIeENeCryYkXUdwUhIann3pDXdTLhiQHrR4gBgoH2qNjurtl5wStM4nLEEJDT5D5SO2k_aDRn_AINqTM" width="603" height="303">
<h6 dir="ltr" style="text-align: center;">SCHEMAT IDEOWY INSTALACJI REMEDIACYJNEJ ŚRODOWISKA GRUNTOWO-WODNEGO (zgodnie z AGH, 2017)</h6>
 
Strefa studni eksploatacyjnych, wchodzących w skład projektu remediacyjnego dla strefy negatywnego wpływu składowiska odpadów przemysłowych „Zielona” po dawnych Zakładach Chemicznych „ZACHEM” S.A. w Bydgoszczy składa się z 4 studni. Średnio są to studnie o głębokości około 25 metrów i średniej wydajności pomp na poziomie około 50 m3/h przy depresji około 2 metrów. Zgodnie z definicją, system remediacyjny pump-and-treat jest złożony między innymi z zespołu studni pompujących. Studnia eksploatacyjna (nazywana również pompującą lub ekstrakcyjną) to urządzenie hydrotechniczne służące do wypompowania wody podziemnej z porowatych formacji geologicznych. Studnie eksploatacyjne są przeznaczone i przystosowane do ciągłego poboru wody podziemnej, między innymi właśnie na cele prowadzonego procesu remediacyjnego.
Podczas spaceru na ścieżce edukacyjnej można zapoznać się z działaniem studni eksploatacyjnej SP2, która jest jednym z elementów systemu remediacyjnego działającego w obszarze wpływu dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. w Bydgoszczy na stan środowiska gruntowo-wodnego. 
Poniżej przedstawiono wyniki badań jakości próbek wód podziemnych pobranych ze studni SP2 w roku 2020. Badania te poprzedzały rozpoczęcie docelowych prac remediacyjnych. Próbki wód podziemnych były pobierane i badane w sposób akredytowany, po wcześniejszym przepompowaniu otworu:
<div dir="ltr" align="center"><img src="https://api.zachem-projekt.pl/rails/active_storage/blobs/redirect/eyJfcmFpbHMiOnsibWVzc2FnZSI6IkJBaHBBbFFDIiwiZXhwIjpudWxsLCJwdXIiOiJibG9iX2lkIn19--a4594c8d2b024c4fb88b52e30b2dea2c4cb7080e/mceclip0.png?disposition=attachment"></div>
<h6 dir="ltr" style="text-align: center;">Wyjaśnienie: klasa I – kolor niebieski, klasa II – kolor zielony, III klasa – kolor żółty, IV – kolor pomarańczowy, V klasa – kolor czerwony.</h6>
System pump-and-treat jest stale monitorowany, co pozwala na korygowanie założeń projektowych i uzupełnianie instalacji o rozwiązania, które poprawiają efektywność pracy. Równolegle prowadzony jest również monitoring warstwy wodonośnej, w której prowadzony jest proces oczyszczania. W otworach obserwacyjnych pobierana jest woda podziemna do analizy, aby upewnić się, że stężenia zanieczyszczań maleją, a chmura zanieczyszczonych wód nie rozprzestrzenia się.
Metoda pump-and-treat jest jedyną techniką, która umożliwia oczyszczenie i/lub kontrolę szerokiego wachlarza zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych w wodach podziemnych.

SERVICE WELL UNIT FORMING PART OF THE REMEDIATION SYSTEM

ZESPÓŁ STUDNI EKSPLOATACYJNYCH W SYSTEMIE REMEDIACYJNYM	

Remediation stands for the treatment of the soil-and-aquatic environment of any pollution identified therein. The statutory definition of remediation applicable in Poland has been laid out in the Environmental Protection Law of April 27th 2001. The Act expanded the environmental glossary to include the following definition of remediation: “subjecting soil, ground and groundwater to measures designed to eliminate and/or reduce, control and limit the spread of risk-causing substances, with intent to remove the threat posed by contaminated areas to human health or the condition of the environment while taking the current and, if possible, planned future use of the area into account; remediation may comprise self-treatment if considered to be of greatest environmental benefit” (Article 3 clause 31 b).
Yet in broader terms, the phrase also references the grasp of remediation in connection with recultivation and/or revitalisation, albeit the latter two mean something else altogether.
REMEDIATION + RECULTIVATION + REVITALISATION
Recultivation is a stage most frequently engaged in once the environment has been treated, and includes land development works. Revitalisation, on the other hand, closes the long-standing and costly remediation process. All are integrated activities allowing the original purposes of treated land to be reinstated. Should that not be possible, this stage involves the design of new use-related, economic or social functions for the site. The latter frequently entails the reconstruction and/or modernisation of the site under treatment.
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh4.googleusercontent.com/2sBABFxkfathhMEmdQnTLYu4ccscyfM9p1jGJgq3QaJz5rS5qx9yJyJyv2a3vHSUv-wGeOtiA06YeoQAlprV-8zzmXI_grcZzlSgSoceJa2NZKsbjTGHXqmjzfNTb7MRJAfBT5zLnt8k-90xsZIzOw" width="604" height="353">
<h6 style="text-align: center;">THEORETICAL TECHNOLOGICAL SPECIFICATION FOR A REMEDIATION SYSTEM PRE-TREATMENT UNIT (to a drawing by the AGH University of Science and Technology, 2017)</h6>
Fundamental soil-and-aquatic environment remediation involves the removal of contaminants from the aquifer with the use of pump-and-treat technology, ultimately allowing a decline in undesirable chemical concentration rates, and reduction in polluted area size. Under typical conditions, remediation requires considerable funding and extensive delivery time planning. Furthermore, designing soil-and-aquatic environment remediation projects frequently include ad hoc measures to restrict or effectively prevent contaminant spread. Such situations prevail in particular whenever a migrating contaminant plume poses a real threat of groundwater intake pollution, or may cause direct groundwater quality impairment.
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh6.googleusercontent.com/GT-uvVPJpA6UiIhiXoe0MUNXGZFvvmIrY5g3CGx2QcIJMCIHTBb4BwvkWcyJL7WWEvrLBMCVHmXoA7myc-ceL7X-T-JGX2aHCfxVbgHZYSMiXEnx7OCSOWbExfEjmjDxCeED-8rmE9GryW2S_9BzJA" width="605" height="167">
<h6 style="text-align: center;">INSTALLATION DESIGN WITH INDIVIDUAL TECHNOLOGICAL MODULES IDENTIFIED (to a drawing by REMEA, 2021)</h6>
Notably, restoring the environment to its original condition is very difficult, often requiring humongous technological and financial resources. Much more frequent compromise solutions involve restoring acceptable environmental ratings, usually translating into relatively low contaminant concentration rates typical for water quality grades considered “satisfactory” (Journal of Laws 2019 item 2148). Pursuant to the Ordinance of the Minister of Maritime Economy and Inland Navigation of October 11th 2019 regarding criteria and ways of evaluating the condition of uniform groundwater bodies, the phrase “satisfactory condition” is defined as groundwater quality Grade III – water of satisfactory quality, wherein values of physical and chemical elements are elevated as a result of: (a) natural processes occurring in groundwater, or (b) insignificant human activity.
<h6 style="text-align: center;">Expected ecological effect</h6>
<center>
<table style="border-collapse: collapse; width: 604px; border-width: 1px; border-spacing: 0px; border-color: #000000; border-style: solid;" border="1" width="604" frame="HSIDES" cellspacing="0" cellpadding="7"><colgroup><col width="590"> </colgroup>
<tbody>
<tr>
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" valign="TOP" width="590">
SOIL AND LAND 
– Quality meeting Grade III land standards 
– pursuant to the Ordinance of the Minister of Environment of September 1st 2016 concerning ways of evaluating land surface contamination
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-width: 1px; padding: 7px; border-color: rgb(0, 0, 0);" valign="TOP" width="590">
GROUNDWATER
– Quality meeting Grade III groundwater standards
– pursuant to the Ordinance of the Minister of Maritime Economy and Inland Navigation of October 11th 2019 regarding criteria and ways of evaluating the condition of uniform groundwater bodies.
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
The main purpose of the remediation project can be discovered along the educational tour, by focusing on the content of an information board set up in the area of Plątnowska street intersecting with railway tracks of the Bydgoszcz-Toruń line in Łęgnowo-Wieś, close to well A1 forming part of the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant barrier intake. Chiefly serving public interest, the project contributes to the effective delivery of the Operational Programme “Infrastructure and Environment” by liquidating immediate environmental hazards in the impact zone of the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant in Bydgoszcz, particular attention paid to protecting the invaluable Vistula River Valley in the Lower Course Nature 2000 area, and eliminating direct health threats for residents of Łęgnowo-Wieś and Łęgnowo neighbourhoods, both located in the area of contaminant migration from the waste landfill complex on Zielona street.
The project under delivery is co-funded by the European Union from the European Cohesion Fund as part of the Operational Programme “Infrastructure and Environment 2014-2020”, measure 2.5 “Improving the quality of the urban environment”, priority axis II “Environmental Protection, including adaptation to climate change”.
</center>

Remediacja to oczyszczenie środowiska gruntowo-wodnego z zanieczyszczeń, które w nim występują. Obowiązująca w Polsce ustawowa definicja remediacji wynika z Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Ustawa wprowadziła do słownika pojęć definicję remediacji jako „poddanie gleby, ziemi i wód gruntowych działaniom mającym na celu usunięcie lub zmniejszenie ilości substancji powodujących ryzyko, ich kontrolowanie oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się, tak aby teren zanieczyszczony przestał stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, z uwzględnieniem obecnego i, o ile to możliwe, planowanego w przyszłości sposobu użytkowania terenu; remediacja może polegać na samooczyszczaniu, jeżeli przynosi największe korzyści dla środowiska” (art. 3 pkt 31b).
W szerokim jednak znaczeniu tego pojęcia często kryje się także rozumienie procesu remediacji w powiązaniu z rekultywacją i rewitalizacji, mimo iż oznaczają one zupełnie co innego. 
REMEDIACJA + REKULTYWACJA + REWITALIZACJA
Rekultywacja jest etapem, który z reguły realizowany jest po zakończeniu etapu oczyszczania środowiska i obejmuje prace związane z zagospodarowaniem terenu. Z kolei rewitalizacja wieńczy długotrwały i kosztowny proces remediacji. Są to zintegrowane działania, które pozwalają na przywrócenie pierwotnych funkcji terenu, który poddany był oczyszczaniu. Jeśli to nie możliwe – na tym etapie projektowane są nowe funkcje terenu o znaczeniu użytkowym, ekonomicznym albo społecznym. Wiąże się to często z przebudową i modernizacją oczyszczanej strefy. 
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh4.googleusercontent.com/2sBABFxkfathhMEmdQnTLYu4ccscyfM9p1jGJgq3QaJz5rS5qx9yJyJyv2a3vHSUv-wGeOtiA06YeoQAlprV-8zzmXI_grcZzlSgSoceJa2NZKsbjTGHXqmjzfNTb7MRJAfBT5zLnt8k-90xsZIzOw" width="604" height="353">
<h6 dir="ltr" style="text-align: center;">TEORETYCZNE ZAŁOŻENIA TECHNOLOGICZNE BUDOWY JEDNOSTKI PODCZYSZCZAJĄCEJ W SYSTEMIE REMEDIACYJNYM (zgodnie z AGH, 2017)</h6>
 
Zasadnicza remediacja środowiska gruntowo-wodnego związana jest z usuwaniem zanieczyszczeń z warstwy wodonośnej, z zastosowaniem techniki pump-and-treat, co docelowo prowadzi do zmniejszania się poziomu stężeń niepożądanych substancji chemicznych oraz ograniczenia rozmiaru obszarów zanieczyszczonych. Remediacja w typowych warunkach wymaga zazwyczaj wysokich nakładów finansowych oraz czasu na realizację. Projektowanie remediacji środowiska gruntowo-wodnego, bardzo często obejmuje również działania doraźne związane z ograniczaniem lub skutecznym powstrzymaniem rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Sytuacja taka ma miejsce w szczególności, gdy migrująca chmura zanieczyszczeń stwarza realne zagrożenie zanieczyszczenia ujęć wód podziemnych oraz może mieć wpływ na pogorszenie jakości wód powierzchniowych. 
 
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh6.googleusercontent.com/GT-uvVPJpA6UiIhiXoe0MUNXGZFvvmIrY5g3CGx2QcIJMCIHTBb4BwvkWcyJL7WWEvrLBMCVHmXoA7myc-ceL7X-T-JGX2aHCfxVbgHZYSMiXEnx7OCSOWbExfEjmjDxCeED-8rmE9GryW2S_9BzJA" width="605" height="167">
<h6 dir="ltr" style="text-align: center;">SCHEMAT INSTALACJI ZE WSKAZANIEM POSZCZEGÓLNYCH MODUŁÓW TECHNOLOGICZNYCH (wg firmy REMEA, 2021)</h6>
 
Należy zwrócić uwagę, że oczyszczenie środowiska do stanu pierwotnego jest bardzo trudne i wymaga zaangażowania często znacznych środków technicznych i finansowych. Jako wynik kompromisu, o wiele częściej prowadzi się oczyszczanie środowiska do poziomu akceptowalnego, przy czym najczęściej oznacza on występowanie stosunkowo niskich stężeń zanieczyszczeń charakterystycznych dla klas jakościowych wody, wskazujących na jej „stan zadowalający” (Dz. U. z 2019 r., poz. 2148). Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 11 października 2019 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych pod pojęciem „stanu zadowalającego” rozumie się III klasę jakości wody podziemnej, oznaczającą, że są to wody zadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku: (a) naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych lub (b) słabego wpływu działalności człowieka.
 
<h6 dir="ltr" style="text-align: center;">Oczekiwany efekt ekologiczny</h6>
<div dir="ltr" align="center">
<table style="border-collapse: collapse; border-color: #000000; border-style: solid;" border="1"><colgroup><col width="604"></colgroup>
<tbody>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
GLEBA I ZIEMIA 
– jakość spełniająca standardy dla gruntów grupy III 
– zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 września 2016 r. w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi.
</td>
</tr>
<tr>
<td style="border-color: rgb(0, 0, 0);">
WODY PODZIEMNE
– jakość spełniająca standardy dla wód podziemnych III klasy,
– zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 11 października 2019 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych.
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
</div>
 
Z głównym celem projektu remediacyjnego można się zapoznać podczas spaceru na ścieżce edukacyjnej, czytając tablicę informacyjną, która znajduje się niedaleko skrzyżowania ulicy Plątnowskiej i torów kolejowych relacji Bydgoszcz-Toruń w Łęgnowie-Wsi, blisko studni A1 dawnego ujęcia barierowego Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. Projekt służy przede wszystkim interesowi publicznemu i przyczynia się do efektywnej realizacji celów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisk poprzez likwidację bezpośredniego zagrożenia środowiskowego w obszarze oddziaływania dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. w Bydgoszczy ze szczególnym uwzględnieniem ochrony bezcennego obszaru Natura 2000 Dolina Dolnej Wisły oraz wyeliminowanie bezpośredniego zagrożenia zdrowotnego mieszkańców osiedli Łęgnowo-Wieś i Łęgnowo zlokalizowanych w obszarze migracji zanieczyszczeń z rejonu kompleksu składowisk przy ul. Zielonej.
Realizowany projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, działanie 2.5 „Poprawa jakości środowiska miejskiego” oś priorytetowa II „Ochrona Środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu”.

SOIL-AND-AQUATIC ENVIRONMENT REMEDIATION

REMEDIACJA ŚRODOWISKA GRUNTOWO-WODNEGO

The former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant remains in close proximity to areas inhabited by Bydgoszcz residents, including housing estates “Awaryjne” and Łęgnowo-Wieś, and the villages of Plątnowo and Otorowo. The soil-and-aquatic environmental impact of the “Zielona” waste landfill complex on local community life comprises the following phenomena: groundwater contaminant plume migration, pollution of newly inhabited areas, contaminated water inflow into household wells, and potential gas ventilation in the River Vistula valley. Residents of Łęgnowo are exposed to the greatest threat, due to direct contact with organic chemicals, frequently toxic, cancerous and mutagenic alike.
Bydgoszcz’s residential estate of Łęgnowo-Wieś was established in 1998, pursuant to metropolitan Resolution LI/893/98 of the Municipal Council of Bydgoszcz of March 30th regarding recognition of the Łęgnowo-Wieś residential district as an auxiliary unit for the City of Bydgoszcz. Yet historically speaking, Łęgnowo-Wieś records span over one hundred years of tradition. Conventionally speaking, the estate has been divided into two parts: the district of Łęgnowo, formerly known as “Łęgnowo I” or “Czersk Polski”, and Łęgnowo-Wieś, referred to as “Łęgnowo II” or “Czersk Niemiecki”. Notwithstanding the above, the settlement’s earliest days date as far back as the 16th century.
Residential estate Łęgnowo I was established during World War II, in connection with works to develop the DAG Fabrik Bromberg. The housing estate was formed to replace the erstwhile Olędry Colony in early 17th century. A complex of 6 double-family houses and servants’ quarters, the settlement was designed to serve as a residential neighbourhood. An officers’ casino and stables were also built for higher-ranking officers of the Third Reich. In 1954, the former DAG Fabrik Bromberg site was incorporated into Bydgoszcz.
Łęgnowo-Wieś is the other residential neighbourhood located in the River Vistula valley. The crown estate village of Łąg existed locally in the late 16th century. The village of Łęgnowo was established in 1603 under so-called Olęder law, the area mostly inhabited by German settlers of the Evangelical-Unitarian denomination over successive years, right up until the 19th century. An Evangelical church and graveyard were developed in the village’s central location at the turn of 1910 and 1911. Polish settlers would replace displaced Germans after 1945. The post-Evangelical church was handed over to Roman Catholics, the parish of our Lady Queen of Poland established in 1968. Łęgnowo-Wieś was officially incorporated into municipal Bydgoszcz in 1977.
The issue of water pollution within Vistula’s fluvial terraces, within the administrative boundaries of what is Łęgnowo-Wieś today, has been known since around the late 1960s. Intense groundwater use by the “ZACHEM” S.A. Chemical Plant caused shallow groundwater, soil and land contamination across the area, rendering their functionality to local residents non-existent. As compensation for damages, inhabitants of today’s Łęgnowo-Wieś district were granted free-of-charge grid water supplies up to 18 m3/h in volume, all costs covered by the “ZACHEM” S.A. Chemical Plant, the indisputable shallow groundwater and surface water pollutant. Free-of-charge water supplies for residents of polluted areas imposed upon the “ZACHEM” S.A. Chemical Plant pursuant to the decision of the Presidium of the Voivodship National Council in Bydgoszcz of April 21st 1969 were to be provided “until such time as the damages caused have been fully remedied”, i.e. until the completion of the treatment or-self-treatment cycle for contaminated groundwater. Former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant liabilities as concerns environmental damage compensation to the local community were duly confirmed by the Municipal Authority of Bydgoszcz in 1981, “ZACHEM”’s motion to cease free-of-charge water supplies for residents of Łęgnowo and Plątnowo duly rejected. In a letter addressing the Chemical Plant, the Municipal Authority of Bydgoszcz justified legal and moral grounds of claims filed by residents of Łęgnowo and Plątnowo, while accentuating the requirement to continue supplying water “until such time as the damages caused have been fully remedied”.
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh6.googleusercontent.com/IOx1Xa6OWIN7GdozXOIxJ8l5l-5-j1q_FReINkSJLehBV5JmbK4u6iu8ufA4lpABKIVPRdbbszfIIMxSsoYN1ByjJc1bkDzeIo6hRNC85wbQn1SVgLAWqFS09Wlfyvfq4mUFZ1TPS0L_2eNYa9FpzQ" width="519" height="520">
<h6 style="text-align: center;">State of environmental contamination on the former “ZACHEM” Chemical Plant site according to late 1980s data (to a drawing by Narwojsz, amended in 1989)</h6>
Following extensive discussions in Łęgnowo-Wieś regarding continued environmental impact of contamination generated by the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant, research commissioned in November 2016 by the Municipal Authority of Bydgoszcz produced responses to all and any doubts. Studies of water quality in shallow household wells in the Łęgnowo-Wieś neighbourhood proved that high phenol, aniline and toluidine concentrations have been identified in one of five randomly selected household wells. Indicative of the production profile of the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant, other organic compounds found in these wells had to have most certainly originated from this particular location only.

W bliskim sąsiedztwie dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. zlokalizowane są obszary zamieszkałe przez bydgoszczan, w tym osiedla: Awaryjne, Łęgnowo-Wieś, i miejscowości: Plątnowo i Otorowo. Negatywny wpływ zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego, związanego z kompleksem składowisk odpadów „Zielona”, na życie społeczności lokalnej jest związane z: migracją chmury zanieczyszczonych wód podziemnych, zanieczyszczaniem nowych obszarów zamieszkałych, dopływem skażonych wód do studni gospodarskich oraz potencjalnymi ekshalacjami gazów w dolinie Wisły. Największemu zagrożeniu podlegają mieszkańcy Łęgnowa, którzy narażeni są na bezpośredni kontakt z organicznymi substancjami chemicznymi, często toksycznymi o charakterze kancerogennym i mutagennym. 
Bydgoskie osiedle Łęgnowo-Wieś zostało powołane w roku 1998 na drodze uchwały miasta: Uchwała Nr LI/893/98 Rady Miasta Bydgoszczy z dnia 30 marca 1998 r. w sprawie utworzenia Osiedla Łęgnowo-Wieś jako jednostki pomocniczej Miasta Bydgoszczy. Historycznie jednak Łęgnowo Wieś ma tradycje ponad 100-letnie. Tradycyjnie osiedle to od zarania było podzielone na dwie części: osiedle Łęgnowo, wcześniej nazywane Łęgnowo I lub Czersk Polski, a także Łęgnowo-Wieś nazywane Łęgnowo II lub Czersk Niemiecki. Początków osady można się jednak doszukiwać już w XVI wieku.
Osiedle Łęgnowo I powstało w czasie trwania II wojny światowej w związku z budową DAG Fabrik Bromberg. Osiedle utworzono w miejscu wcześniej założonej kolonii olęderskiej, już na początku XVII wieku. Osiedle miało służyć jako dzielnica mieszkalna, zbudowana z 6 domów dwurodzinnych oraz baraków dla służby. Dla wyższych rangą oficerów Rzeszy Niemieckiej wybudowano także kasyno oficerskie, jak i stajnie dla koni. W 1954 r. teren dawnej DAG Fabrik Bromberg włączono do Bydgoszczy.
Łęgnowo-Wieś z kolei jest drugą częścią osiedla, które jest położone w dolinie Wisły. Z końcem XVI wieku była to wieś królewska o nazwie Łąg. Wieś Łęgnowo założono w roku 1603 na prawie olęderskim. W kolejnych latach, aż do XIX wieku mieszkańcami tego terenu byli w większości osadnicy niemieccy wyznania ewangelicko-unijnego. Na przełomie 1910 i 1911 roku w centralnym punkcie wsi zbudowano kościół ewangelicki oraz cmentarz. Po roku 1945 wysiedlonych Niemców zastąpili polscy osadnicy. Kościół poewangelicki przekazano katolikom, a w 1968 roku powołano parafię pod wezwaniem Matki Boskiej Królowej Polski. Łęgnowo-Wieś włączono w 1977 roku do terytorium miasta Bydgoszczy. 
Problem zanieczyszczenia wód na obszarze terasy Wisły, w granicach obecnego osiedla Łęgnowo-Wieś jest znany od mniej więcej końca lat 60. XX wieku. Wskutek intensywnej eksploatacji ujęć wód podziemnych przez Zakłady Chemiczne „ZACHEM” S.A., nastąpiło wówczas skażenie płytkich wód podziemnych na tym obszarze, a także gleb i gruntów, co uniemożliwiło ich użytkowanie przez mieszańców. W zamian za powstałą szkodę mieszkańcy obecnego osiedla Łęgnowo-Wieś otrzymali darmową dostawę wody wodociągowej w ilości do 18 m3/h na koszt Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A., bezspornego sprawcy skażenia płytkich wód podziemnych i wód powierzchniowych. Darmowe dostawy wody dla mieszkańców zanieczyszczonych terenów nałożone na Zakłady Chemiczne „ZACHEM” S.A. decyzją Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 21 kwietnia 1969 r. miały być prowadzone „do czasu całkowitego ustąpienia powstałej szkody”, tj. do oczyszczenia lub samooczyszczenia skażonych wód podziemnych. Powinności dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. w zakresie kompensacji szkód środowiskowych w stosunku do lokalnej społeczności zostały potwierdzone przez Urząd Miejski w Bydgoszczy w roku 1981, gdzie odrzucony został wniosek „ZACHEM”-u o zaprzestanie darmowych dostaw wody dla mieszkańców Łęgnowa i Plątnowa. W piśmie UM w Bydgoszczy skierowanym do Zakładów Chemicznych potwierdzono uzasadnione pod względem prawnymi i moralnym roszczenia mieszkańców Łęgnowa i Plątnowo wskazując jednocześnie na konieczność prowadzenia dostaw wody aż „do czasu ustąpienia powstałej szkody”. 
<img style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" src="https://lh6.googleusercontent.com/IOx1Xa6OWIN7GdozXOIxJ8l5l-5-j1q_FReINkSJLehBV5JmbK4u6iu8ufA4lpABKIVPRdbbszfIIMxSsoYN1ByjJc1bkDzeIo6hRNC85wbQn1SVgLAWqFS09Wlfyvfq4mUFZ1TPS0L_2eNYa9FpzQ" width="519" height="520">
<h6 dir="ltr" style="text-align: center;">Stan zanieczyszczenia środowiska w rejonie dawnych ZCh „ZACHEM” wg danych z końca lat 80. XX wieku (wg Narwojsz, 1989 zmienione)</h6>
 
Po licznych dyskusjach toczących się na obszarze Łęgnowa-Wsi, czy zanieczyszczenie spowodowane działalnością dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. nadal ma negatywny wpływ na środowisko czy też nie, odpowiedź na wszelkie wątpliwości przyniosły badania Urzędu Miasta w Bydgoszczy zlecone w listopadzie 2016 roku. Wyniki badań jakości wód w płytkich studniach gospodarskich na terenie osiedla Łęgnowo-Wieś wskazały, iż w jednej, spośród losowo wybranych 5 studni przydomowych, stwierdzono występowanie wysokich stężeń fenoli oraz dodatkowo aniliny i toluidyny. Pozostałe związki organiczne oznaczone w tych studniach są wskaźnikowymi dla profilu produkcyjnego dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. i z całą pewnością mogą pochodzić tylko z jego obszaru. 
.

THE ŁĘGNOWO-WIEŚ RESIDENTIAL DISTRICT IN BYDGOSZCZ

BYDGOSKIE OSIEDLE ŁĘGNOWO WIEŚ

The River Vistula is Poland’s longest, and also the longest river flowing into the Baltic Sea. It is 1,047 km long. The Vistula flows into the Gulf of Gdańsk, its average annual mouth area flow according to Tczew metering station data reaching 1,046 m³/s. Vistula headwaters are located in southern Poland, on the west slope of Mount Barania in the Silesian Beskid mountain range. Geographically speaking, the Vistula is fed by two source creeks: the Biała (White) Wisełka (1,080 m ASL) and Czarna (Black) Wisełka (1,107 m ASL). In hydrological terms, the Vistula runs from where the Malinka brook joins the Wisełka creek formed by Biała and Czarna Wisełkas, both flowing into Lake Czerniańskie. Unnavigable, the upper section of the Vistula – below the River Przemsza estuary – is referred to as Little Vistula.
The river is divided into three courses: (1) upper course, from the source to Zawichost (below River San confluence), (2) middle course – Zawichost to River Narew confluence (in operational terms, frequently defined as running to the Włocławek barrage), and (3) lower course – from the Narew confluence (or Włocławek barrage) to the estuary.
Vistula’s final lower course comprises the river’s delta. In the village of Biała Góra near Sztum, around 50 km from the mouth, bifurcating into distributaries: Leniwka (to the left) and Nogat (to the right), the Vistula forms a broad delta called Żuławy (Fenlands). Prior to the 14th century, Vistula’s estuary was divided into Wisła Elbląska (Elbląg Vistula, main east distributary) and Wisła Gdańska (Gdańsk Vistula, smaller west distributary). Wisła Gdańska has been officially recognised as the main distributary since 1371. In early modern times, Vistula’s main and secondary distributaries had been referred to as Samica and Lacha, respectively. In the wake of the flood of 1840, a new distributary developed: Wisła Śmiała (Bold). A cross-ditch was excavated near Świbno and the river’s mouth over the years 1891-1895.
The River Vistula’s basin is 194,424 km2 in area.
The River Vistula valley crosses multiple forest complexes as well as protected areas and zones, including the Nature 2000 area. Protected areas located directly in Vistula’s proximity include the following:
<ul>
<li>
Special-purpose bird protection areas,
</li>
<li>
Special-purpose habitat protection areas,
</li>
<li>
Nature reserves,
</li>
<li>
Landscape parks,
</li>
<li>
Protected landscape areas.
</li>
</ul>
The Vistula River valley comprises the Kampinos National Park buffer zone as well.
Flanking the boundaries of Bydgoszcz and directly exposed to the adverse impact of the “Zielona” waste landfill complex of the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant, the Vistula River Valley in the Lower Course Nature 2000 area is recognised as north Poland’s natural heritage, comprising ornithological territories of European importance, as well as fish, amphibian and mammal habitats. No less than forty-four species listed by Annex I to the Birds Directive and four Polish Red Book species can be found locally. The Valley is a breeding area for approximately 180 avian species, and a pivotal habitat for migratory and wintering birds. During the mating and breeding season, the Valley is inhabited by at least 1% of Polish white-tailed eagle, common merganser, common shelduck, little tern, common tern, common kingfisher, and Eurasian oystercatcher populations.
Rich in nature, this picturesque area, including the River Vistula’s watershed course across the Southern Baltic Lake District, is directly threatened with natural environment degradation. The humongous risk of degradation to the Vistula River Valley in the Lower Course Nature 2000 area is associated with contaminated groundwater migration from Bydgoszcz in the general direction of the River Vistula, and on to the Baltic Sea. Groundwater diagnosed as contaminated is directly linked to the many years of production at the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant in Bydgoszcz. Particularly typical factors involved on-site development of multiple contamination clusters, extraordinarily diverse in terms of substances recognised as a threat to the soil-and-aquatic environment, and/or migrating within its perimeter. Frequently associated with high toxicity potential, the production of chemicals, organic and inorganic alike, generated multiple options for contamination to permeate into the soil-and-aquatic environment. Groundwater and soil studies carried out across the former “ZACHEM” S.A. Chemical Plant site have identified a considerable rate of pollution, mainly caused by toxic substances.
In the wake of the Plant’s bankruptcy, operational infrastructure has been undergoing continual destruction, contamination outreach expanding daily. Generated by the migration of toxic, mutagenic and cancerous substances, health and environmental threats remain the region’s largest issue. Substances coming in direct contact with the local community (residents of the Łęgnowo-Wieś and “Awaryjne” residential housing estates and local villages of Plątnowo and Otorowo) include i.a. phenol, aniline, toluidine, chloroaniline and diphenyl sulphone, as well as inorganic substances, such as chlorides, sodium and sulphates. The issue is exacerbated by hydrogeological conditions typical for river valleys, where the groundwater table shallows out on the floodplain, remaining right beneath the surface.
The remediation project has been mainly designed to treat the frontal section of the polluted groundwater plume generated by the “Zielona” waste landfill complex. The chosen remediation technology is unique in that it allows the removal of a broad spectrum of organic contamination rather than a single chemical (such as phenol). Multifaceted technological effects produce improved physical and chemical soil, land and groundwater parameters, not to mention reduced organic contaminant concentration rates. Once reached, the target will warrant reduced health and environmental threats, to the Nature 2000 area in particular.

Wisła jest najdłuższą rzeką Polski, a także najdłuższą rzeką uchodząca do Morza Bałtyckiego. Długość rzeki wynosi 1047 km. Wisła wpływa do Zatoki Gdańskiej, a jej średnioroczny przepływ w odcinku ujściowym według danych z punktu pomiarowego w Tczewie wynosi 1046 m³/s. Źródła rzeki Wisły znajdują się w południowej Polsce, na zachodnim stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim. W geograficznym sensie Wisła ma dwa potoki źródłowe: Białą Wisełkę (1080 m n.p.m.) i Czarną Wisełkę (1107 m n.p.m.). Natomiast w sensie hydrologicznym rzeka Wisła zaczyna się w miejscu połączenia potoku Malinka z potokiem Wisełka powstałym z połączenia Białej i Czarnej Wisełki uchodzących do Jeziora Czerniańskiego. Górny odcinek Wisły aż do ujścia rzeki Przemszy nie jest żeglowny i nosi nazwę Małej Wisły. 
Wisła jest podzielona na 3 biegi, odpowiednio: (1) bieg górny – od źródeł do Zawichostu (poniżej ujścia Sanu), (2) bieg środkowy – od Zawichostu do ujścia Narwi (operacyjnie często przyjmuje się do stopnia wodnego Włocławek) oraz (3) bieg dolny – od ujścia Narwi (lub od stopnia wodnego Włocławek) do ujścia.
 
Końcowy bieg Wisły obejmuje jej deltę. W miejscowości Biała Góra koło Sztumu około 50 km od ujścia, rozdzielając się na dwa ramiona: Leniwka (lewe) i Nogat (prawe), Wisła tworzy szeroką deltę, zwaną Żuławami. Do XIV wieku ujście Wisły dzieliło się na Wisłę Elbląską (główne wschodnie ramię) i Wisłę Gdańską (mniejsze zachodnie ramię). Od roku 1371 głównym ramieniem stała się Wisła Gdańska. W czasach nowożytnych główne ramię Wisły nazywano Samicą, a drugie Lachą. Po powodzi w 1840 roku utworzyło się dodatkowe ramię Wisła Śmiała. W latach 1891–1895 wykonano przekop ujściowy koło Świbna. 
Całe dorzecze Wisły zajmuje powierzchnię 194424 km2. 
Dolina Wisły przebiega przez wiele kompleksów leśnych. Rzeka przepływa także przez obszary chronione. Inne strefy objęte ochroną znajdują się w dolinie Wisły, w tym obszary Natura 2000. Spośród bezpośrednio obejmujących Wisłę obszarów chronionych można wymienić:
<ul>
<li dir="ltr" aria-level="1">
obszary specjalnej ochrony ptaków,
</li>
<li dir="ltr" aria-level="1">
specjalne obszary ochrony siedlisk,
</li>
<li dir="ltr" aria-level="1">
rezerwaty przyrody,
</li>
<li dir="ltr" aria-level="1">
parki krajobrazowe,
</li>
<li dir="ltr" aria-level="1">
obszary chronionego krajobrazu.
</li>
</ul>
Ponadto Wisłę obejmuje otulina Kampinoskiego Parku Narodowego. 
Obszar Natura 2000 Dolina Dolnej Wisły, który opiera się o granice Bydgoszczy i narażony jest bezpośrednio na negatywny wpływ kompleksu składowisk odpadów „Zielona” dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A., to dziedzictwo naturalne północnej Polski, które obejmuje ostoję ptasią o randze europejskiej, jak również siedliska ryb, płazów i ssaków. Występują tu co najmniej 44 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi. Dolina stanowi teren lęgowy dla ok. 180 gatunków ptaków, a także bardzo ważną ostoję dla ptaków migrujących i zimujących. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej bielika, nurogęsi, ohara, rybitwy białoczelnej, rybitwy rzecznej, zimorodka oraz ostrygojada. 
Malowniczy teren, bogaty przyrodniczo jest jednak bezpośrednio zagrożony deklasacją środowiska naturalnego, w tym na przełomowym odcinku doliny Wisły przez Pojezierza Południowobałtyckie. Ogromne zagrożenie zdegradowania obszaru Natura2000 Doliny Dolnej Wisły niesie za sobą proces migracji skażonych wód podziemnych z rejonu Bydgoszczy ku Wiśle i dalej z nurtem rzeki do Bałtyku. Zdiagnozowane zanieczyszczone wody podziemne są bezpośrednio związane z wieloletnią działalnością produkcyjną w dawnych Zakładach Chemicznych „ZACHEM” S.A. w Bydgoszczy. Czynnikiem szczególnie wyróżniającym te obszary było powstawanie w jego granicach licznych ognisk zanieczyszczeń, często bardzo zróżnicowanych pod względem rodzaju substancji stanowiących zagrożenie dla środowiska gruntowo-wodnego i/lub migrujących w jego obrębie. Prowadzona produkcja substancji chemicznych, zarówno organicznych jak i nieorganicznych, o często dużym potencjale toksyczności stwarzała szereg możliwości do przenikania zanieczyszczeń do środowiska gruntowo-wodnego. Na obszarze dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A., na podstawie badań wód podziemnych i gruntów stwierdzony został znaczny stopień ich zanieczyszczenia przez substancje głównie toksyczne. 
Po upadku zakładów infrastruktura bieżąca ulega dewastacji, a zanieczyszczenia z każdym dniem powiększają zasięg strefy skażonej. Zagrożenie zdrowotne i środowiskowe jakie niesie za sobą migracja substancji toksycznych, mutagennych i rakotwórczych stanowi największy problem regionu. Do substancji występujących w bezpośrednim kontakcie z lokalną społecznością (mieszkańcy następujących bydgoskich osiedli: Awaryjnego, Łęgnowa-Wsi, oraz miejscowości: Plątnowo i Otorowo) należy wliczyć m.in. fenol, anilinę, toluidynę, chloroanilinę, difenylosulfon, a także substancje nieorganiczne np. chlorki, sód, siarczany. Problem intensyfikowany jest charakterystycznymi dla dolin rzecznych warunkami hydrogeologicznymi, gdzie na terasie zalewowej zwierciadło wód podziemnych wypłyca się, zalegając niemal na powierzchni terenu. 
Najważniejszym celem projektu remediacyjnego jest oczyszczenie frontowej części chmury zanieczyszczonych wód podziemnych, pochodzącej z kompleksu składowisk odpadów „Zielona”. Unikatową cechą wykorzystywanej technologii remediacyjnej jest możliwość usunięcia szerokiego spektrum zanieczyszczeń o charakterze organicznym, a nie jak dotąd tylko wybranej substancji chemicznej (np. fenol). Wielokierunkowe działanie technologii prowadzi do poprawy parametrów fizykochemicznych gleby, gruntu i wód podziemnych oraz zmniejszenia stężeń zanieczyszczeń organicznych. Osiągnięcie tak postawionego celu gwarantuje ograniczenie zagrożenia zdrowotnego i środowiskowego, w szczególności dla obszaru Natura 2000.

Baza wiedzy