Opuszczenie obszaru dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. symbolicznie zobrazowane przejściem przez jedną z zakładowych bram wyjazdowych wcale nie oznacza, że oddziaływanie tych zakładów na środowisko gruntowo-wodne również dotrzymuje granic formalnych i własnościowych. Niestety obecność ogrodzenia i bramy na powierzchni terenu wcale nie oznacza zatrzymania przepływu wód i substancji w niej rozpuszczonych. Zanieczyszczenia przedostające się do środowiska w rejonie składowiska „Zielona” swobodnie transportowane są dalej w kierunku Łęgnowa i Plątnowa i w kierunku Wisły, która jest główną bazą drenażu wód obszaru, gdzie zlokalizowane są dawne Zakłady Chemiczne „ZACHEM” S.A. Budowa geologiczna i wynikające z niej warunki hydrogeologiczne są głównymi czynnikami decydującymi o kierunku i sposobie migracji zanieczyszczonych wód podziemnych. 

Budowa geologiczna niewielkiej obszarowo strefy kompleksu składowisk odpadów przemysłowych „Zielona” różni się od schematu budowy geologicznej całych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” S.A. W podłożu zakładów zalega bowiem kilkumetrowa warstwa utworów piaszczysto-żwirowych podścielona kompleksem glin zwałowych i piasków gliniastych. Warstwa glin zwałowych, glin piaszczystych i piasków gliniastych z drobnymi przewarstwieniami piasku stanowią kompleks geologiczny o miąższości kilkanaście do kilkadziesiąt metrów. Strop omawianej warstwy akurat w bezpośrednim sąsiedztwie kompleksu składowisk odpadów „Zielona” sięga rzędnej 48,0÷55,1 m n.p.m., co oznacza 7,8÷14,7 m p.p.t. podłoża składowiska. Zdarza się jednak, że warstwa ta, choć lokalnie, to występuje niemal na powierzchni terenu. Analizując budowę geologiczną w kierunku północno-wschodnim od kompleksu składowisk odpadów „Zielona” ku Wiśle, utwory słabo przepuszczalne występują w formie jasnoszarych iłów trzeciorzędowych na głębokości 8,0÷18 m p.p.t., a warstwa glin zwałowych zanika, co jest widoczne na poniższym przekroju geologicznym.

Powyżej ciągłej warstwy słabo przepuszczalnej glin zwałowych, glin piaszczystych i piasków gliniastych z drobnymi przewarstwieniami piasku (za wyjątkiem stref, w których ta warstwa sięga powierzchni terenu), zalega warstwa piasków drobno- i średnioziarnistych o pochodzeniu fluwioglacjalnym oraz osadów piaszczysto-żwirowych. Warstwa ta zalega na powierzchni za wyjątkiem obszarów silnie przeobrażonych antropogenicznie, gdzie bezpośrednio na powierzchni terenu zostały zdeponowane odpady, w tym odpady przemysłowe. W podłożu kompleksu składowisk odpadów „Zielona” strop omawianych utworów piaszczystych rozpoznano na głębokości 5,5÷7 m p.p.t. Lokalnie trudno jednoznacznie wyznaczyć granicę pomiędzy odpadami i pierwotnymi osadami czwartorzędowymi, ze względu na przenikanie deponowanych odpadów o charakterze płynnym w głąb składowiska, jak również wymywanie zanieczyszczeń wraz z wodami infiltrującymi przez składowisko. 

 

Przekrój geologiczny w rejonie kompleksu składowisk odpadów „Zielona” wraz z pierwotnym zasięgiem chmury zanieczyszczonych wód podziemnych (wg Pietrucin, 2015 na podstawie Narwojsz, 1989)

1 – piasek, 2 – glina, 3 – iły i mułki, 4 – zasięg chmury zanieczyszczonych wód podziemnych, 5 - piezometr

 

Odpady zalegające w kompleksie składowisk odpadów „Zielona” mają wiek średnio kilkudziesięciu lat. W okresie tym, głównie na skutek przesiąkania opadów atmosferycznych do warstwy gruntowej, doszło do rozmycia granicy między rzeczywistym gruntem pierwotnym, a faktycznie składowanymi odpadami. Materiał ten uległ wymieszaniu. W związku z tym, z geologicznego punktu widzenia, do osadów najmłodszych zaliczono osady antropogeniczne stanowiące warstwy odpadów o dużej zmienności w pionie i w poziomie, które zalegają na większości powierzchni kompleksu składowisk odpadów „Zielona”. Typy odpadów zdeponowanych w kompleksie bezpośrednio zależą od rodzaju produkcji prowadzonej w poszczególnych okresach funkcjonowania Zakładów Chemicznych. Prócz odpadów produkcyjnych rozpoznano odpady gruzu budowlanego i cegieł pochodzące z prac rozbiórkowych, przewarstwienia piasku i glin, jak również płyty betonowe stanowiące drogi technologiczne składowiska. Na powierzchni terenu występuje warstwa piasku, która stanowi zabezpieczenie powierzchni składowiska odpadów przemysłowych „Zielona”. Na powierzchni składowiska „Zielona” widoczne są również odpady luzem oraz w opakowaniach typu big-bag.

Skomplikowana budowa geologiczna rejonu kompleksu składowisk odpadów „Zielona”, związana z licznymi przewarstwieniami i wkładkami utworów o skrajnych cechach filtracyjnych, czyli utworów przepuszczalnych i słabo przepuszczalnych, ma bezpośredni wpływ na warunki hydrogeologiczne. Mowa tu o sposobie, w jaki płynie woda podziemna poniżej powierzchni terenu, a następnie w jaki sposób może transportować na znaczne odległości cząsteczki substancji chemicznych, zanieczyszczających środowisko.

W rejonie kompleksu składowisk odpadów przemysłowych „Zielona” stwierdzono występowanie czwartorzędowego piętra wodonośnego we fluwioglacjalnych piaskach drobno- i średnioziarnistych oraz żwirach. Warstwa utworów przepuszczalnych związana jest z obniżeniem stropu utworów słaboprzepuszczalnych. Zwierciadło wód podziemnych ma tu charakter swobodny, a kierunki przepływu są determinowane poprzez morfologię stropu podścielających glin zwałowych. Generalny kierunek przepływu wód odbywa się w kierunku północno-wschodnim. Miąższość warstwy wodonośnej w rejonie składowiska „Zielona” wynosi około kilka metrów, zaś współczynnik filtracji piasków strefy saturacji wynosi 4,0×10-5÷1,69×10-4 m/s.

Elementami zaburzającymi naturalne kierunki przepływu wód podziemnych w rejonie kompleksu składowisk odpadów „Zielona” były w latach 90. ubiegłego wieku: ujęcie barierowe oraz przesłona przeciwfiltracyjna zlokalizowane w północno-wschodnim kierunku od składowiska. Aktualnie, w roku 2023, pozostała jedynie nieskuteczna przesłona przeciwfiltracyjna oraz działania zmieniające warunki hydrodynamiczne w warstwie wodonośnej na skutek prowadzonego procesu remediacji środowiska gruntowo-wodnego w obszarze wpływu kompleksu składowisk.

 

Szkic lokalizacyjny ścianki szczelnej w stosunku do kompleksu składowisk odpadów „Zielona” (wg Pietrucin, 2015)